ارزیابی خدمت بوم سازگان نگهداشت خاک با استفاده از مدل InVEST در شمال شرقی ایران

چکیده مقاله

خدمت بوم‌سازگان نگهداشت خاک، به پتانسیل محیط در حفاظت خاک و کنترل فرسایش اشاره داشته و به‌دلیل نقش موثر خاک در تامین رفاه انسان و نیاز موجودات زنده، حائز اهمیت است. بنابراین، این پژوهش با هدف ارزیابی خدمت ‌نگهداشت خاک در شهرستان سرخس در بازه زمانی 21 سال از 2000 تا 2020 میلادی انجام شد. در این راستا، به منظور کمی سازی نگهداشت خاک، از مدل SR در نرم افزار InVEST 3.0.1 استفاده شد. در این مدل برای محاسبه نگهداشت خاک از معادله جهانی هدررفت خاک (USLE) استفاده می‌شود. ورودی‌های مورد نیاز شامل مدل رقومی ارتفاع، کاربری و پوشش اراضی، فرسایندگی باران، فرسایش پذیری خاک و جدول بیوفیزیکی در قالب رستری در محیط GIS تهیه و به‌مدل معرفی شدند. نتایج پژوهش نشان داد که پتانسیل فرسایش خاک بین 47/0 تا 53/0 تن در پیکسل در سال متغییر بوده است. میزان نگهداشت خاک نیز به‌طور متوسط 06/1 تن در پیکسل در سال بوده و بیشترین میزان نگهداشت خاک مربوط به‌کاربری مرتعی با مقدار 98/5 و کمترین میزان نیز مربوط به‌کاربری مسکونی با مقدار 08/0 تن در پیکسل بوده است. نتایج بیانگر آن است که قابلیت نگهداشت خاک در جنوب غربی منطقه مطالعاتی بیشترین میزان را داشته است که علت آن می‌تواند وضعیت و کیفیت بهتر مراتع در این منطقه نسبت به‌سایر مناطق باشد. مناطق مرکزی و شرقی منطقه مورد مطالعه به‌علت تغییر کاربری و به‌تبع آن کاهش پوشش گیاهی، از شدت بالای میزان فرسایش خاک برخوردار بودند که نیازمند برنامه‌ریزی جامع جهت کنترل و کاهش این نوع مخاطره است. نتایج این پژوهش می‌تواند در توسعه برنامه مدیریتی خدمات اکوسیستم برای مدیران سرزمین مفید باشد، تا از طریق شناسایی نواحی دارای ارزش حفاظتی‌ به‌دلیل عرضه زیاد نگهداشت خاک و نیز توجه به‌کاربری اراضی، برنامه ریزی مکانی موثرتری داشته باشند.