شاکله مناظرات امام رضا (ع)

Abstract

با ارزیابی دورنمایی از وضعیت اعتقادی، سیاسی و جریان های فکری عصر امام رضا (ع) می توان شاخص هایی را برای این دوره برشمرد. گسترش بیش از پیش مرزهای اسلامی، ورود اندیشه های دیگر ادیان به جامعه اسلامی، وجود زندقیان و به تبع آن ایجاد و طرح شبهات، اوج گیری نهضت ترجمه و ایجاد فرقه های کلامی گوناگون از جمله ویژگی های این دوران است. از طرفی گرایش مأمون به معتزله و شکل دهی مجالس متعدد مناظره با علمای علم کلام (گرچه اهداف سیاسی نیز برای چنین جلساتی وجود داشت) موجب شده بود بسیاری از مسائلی که تا پیش از این ممکن نبود بی پرده مطرح شود اکنون در میان عموم مردم سبب بحث و جدال شود. امام رضا (ع) با درک روشنی از حرکت فلسفی و تعقلی این دوران نه تنها مسئله مناظره و اندیشه ورزی در دین را نفی نکردند، بلکه با استقبال از هر فرصتی تلاش کردند تا حرکت عمیقی را در سطح اندیشمندان شکل دهند. با توجه به بدیع بودن این شیوه، پژوهش حاضر به بررسی شاکل. مناظرات حضرت (ع) می پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که به طور کلی روش مناظرات ایشان دارای چند ویژگی ممتاز است: ( .) استفاده از برهان و استدلال به جای این که صرفاً از نقل استفاده کنند. .) با هر فردی در مناظره با همان بینش دینی و فکری وی وارد بحث می شدند و از طریق ) معتقدات خود فرد اشتباه بودن اندیشه هایش را نشان می دادند. این مسئله در اصطلاح منطق استفاده از مسلمات نامیده می شود. ( .) برخی از مناظرات و نحوه استدلال های ایشان یادآور روش سقراطی است. در این شیوه با هدایت مخاطب تلاش می شود با استفاده از معلوات خود وی حقیقت منکشف شود. ( .) در برخی مواضع امام (ع) منتظر این نبودند که پرسشگر حتماً سؤالی بپرسد، بلکه با مطرح کردن و پرسیدن و زیر سؤال بردن اعتقادات و باورهای نادرست طرف مقابل مخصوصاً اعتقاداتی که در بین عموم مردم بسیار شایع بود سعی می کردند از فرصت پیش آمده در زدودن اعتقاد نادرست حداکثر استفاده را بکنند.