نقش و جایگاه منطق در شکل‌گیری و تحول میراث حکمی و فلسفی ایران

Abstract

منطق، به‌عنوان ابزار تفکر منظم و استدلال صحیح، از مهم‌ترین ارکان تکوین و تحول میراث ‏حکمی و فلسفی ایران به شمار می‌رود. این مقاله با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، نقش و جایگاه ‏منطق را در دوره ایلخانی بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه این علم در بستر فرهنگ ‏عقل‌گرا ، موجب انسجام گفتمان‌های فلسفی و علمی شده است. در دوره اسلامی، با ظهور ‏متفکرانی چون فارابی و ابن‌سینا، منطق به اوج نظام‌مندی و کارکرد فلسفی خود رسید. فارابی با ‏تعریف منطق به‌عنوان «نحو تفکر» و ابن‌سینا با اصلاح ساختار قضایا و استدلال‌ها، پایه‌گذار دو ‏سنت ماندگار در منطق اسلامی شدند. بخش اصلی مقاله به عصر ایلخانی اختصاص دارد؛ ‏دوره‌ای که با تلاش خواجه نصیرالدین طوسی و شاگردانش، علوم عقلی احیا شد و آموزش ‏منطق در مدارس و دارالحکمه‌ها نهادینه گردید. آثار منطقی چون اساس الاقتباس، الشمسیه و ‏کشف‌الاسرار، نشانگر تداوم و تحول این علم در فضای فکری ایران‌اند. نگارش آثار فلسفی و ‏منطقی به زبان فارسی نیز در این عصر، به بومی‌سازی مفاهیم و گسترش دسترسی اندیشمندان ‏ایرانی کمک کرد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که منطق در تاریخ اندیشه ایرانی نه صرفاً دانشی ‏صوری، بلکه ابزاری تمدنی برای عقلانیت، گفت‌وگو، و تولید دانش بوده است. ‏