تجربۀدینی وتعدد قرائتها ازمنظر عالمهمصباح یزدی

چکیده مقاله

فهم‌صحیح‌متون‌دینی‌همواره‌از‌دغدغههای‌مهم‌بشر‌بوده‌است‌،اما‌گذشت‌زمان‌و‌فاصله‌گرفتن‌از‌ عصر‌نزول‌وحی‌،موجب‌دشواری‌دستیابی‌به‌این‌امر‌شده‌است‌.در‌این‌میان‌برخی‌به‌خطا‌رفتهاند‌ و ‌در‌دام‌»تفسیر ‌به ‌رأی« ‌متون‌دینی ‌افتاده‌اند‌.»تفسیر ‌به ‌رأی« ‌و ‌»تعدد ‌قرائتهایی«که ‌آن ‌را‌ حاصل‌تجربه‌های‌دینی‌متعدد‌و‌متفاوت‌میدانند‌.حال‌مسئله‌این‌است‌که‌تعدد‌تجربههای‌دینی‌ که‌منجر‌به‌تفسیرها‌و‌قرائتهای‌مختلف‌از‌دین‌شود‌تا‌چه‌حد‌پذیرفته‌شده است؟‌در‌این‌نوشتار‌به‌ پاسخ‌این‌سوال‌از‌دیدگاه‌عالمه‌مصباح‌با‌تمرکز‌بر‌کتاب‌تعدد قرائتها و‌بخشهایی‌از‌کتاب آفتاب مطهر خواهیم‌پرداخت‌.بهطور‌خالصه‌باید‌گفت‌عالمه‌مصباح‌با‌این‌نگرش‌از‌تعدد‌قرائتهایی‌که‌ دین‌را‌صرفا‌حاصل‌تجربۀ‌دینی‌پیامبران‌می‌داند‌مخالف‌است‌.ابتدا‌استداللهای‌ارائه‌شده‌به‌دقت‌ تحلیل‌و‌در‌نهایت‌با‌روش‌قیاسی‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌خواهد‌گرفت‌.نتایج‌حاصل از‌پژوهش‌نشان‌ می‌دهد‌دالیل‌عمده‌عالمه‌از‌این‌قرار‌است‌:)1(‌در‌صورت‌پذیرش‌نظریۀ ‌تعدد ‌قرائتها‌،وقوع‌ گفتوگو ‌بین ‌ما‌و ‌طرفداران‌این ‌نظریه ‌)بهدلیل‌عدم‌فهم ‌مدعای‌دو ‌طرف(‌امکانپذیر ‌نبود؛‌)2(‌ وجود‌برخی‌مسایل‌اختالفی‌در‌هر‌علم‌،موجب‌نمیگردد‌همۀ‌مطالب‌آن‌علم‌مشکوک‌باشد‌.اگر‌ مسئلهای‌برهان ‌یقینی ‌داشت‌و ‌تمامی ‌دانشمندان‌بر ‌اساس‌روش‌صحیح ‌آن ‌علم ‌بر ‌آن‌اتفاقنظر‌ داشتند‌،قرائتپذیر‌نخواهد‌بود‌.مسائل‌حوزه‌دین‌نیز‌از‌همین‌قاعده‌تبعیت‌می‌کند‌.مسائلی‌که‌باید‌ بر‌اساس‌روش‌تحقیق‌ویژه‌مختص‌آن‌،بررسی‌شود؛‌)3(‌به ‌صرف‌اینکه بعضی‌از‌مطالب‌ظنی‌ است‌و‌اختالف‌فتوا‌در‌آنها‌وجود‌دارد‌،نمیتوان‌اختالف‌و‌تعدد‌رأی‌و‌نظر‌را‌به‌همه‌مسایل‌تعمیم‌ داد. ‌)4( ‌فتاوای ‌اختالفی ‌در ‌موارد ‌غیریقینی، ‌محدودند ‌و ‌در ‌این ‌حوزۀ ‌معرفتی ‌هم، ‌فقط‌ صاحبنظران‌و‌متخصصان‌،حق‌اظهار‌نظر‌دارند‌و‌دیدگاه‌غیرمتخصصان‌اعتباری‌نخواهد‌داشت‌. پس ‌اختالفنظر ‌فقیهان ‌در‌مسایل ‌فقهی ‌از ‌جهات ‌مذکور ‌نیز ‌بسیار‌متفاوت ‌با ‌نظریه ‌اختالف‌ قرائتها‌است‌.بنابراین‌عالمه‌اختالف‌در‌برخی‌موارد ‌)فروع‌دین‌و‌یا‌مسائل‌غیریقینی‌و‌احکام‌ عملی(‌را‌به‌صورت‌موجبۀ‌جزئیه‌می‌پذیرد‌،اما‌به‌هیچ‌وجه‌تعدد‌قرائت‌ها‌را‌در‌مورد‌اعتقادات‌و‌ احکام‌بنیادی‌اسالم‌نمیپذیرد.