مقایسة کاربرد نمادین رنگ در نگارة سیر شبانة پیامبر (ص) به‌سوی مسجدالاقصی (معراج‌نامة میرحیدر و نگارة معراج سلطان محمد)

Abstract

مبحث قرآنی معراج همواره در دوره‌های متفاوت اسلامی، موردتوجه نگارگران بوده است نگارگر تمایل داشته است عالم مثال را تصویرگری کند برای این منظور تا حد ممکن از عنصر خیال استفاده کرده است و رنگ را می‌توان یکی از عناصر اصلی و کاربردی در این راستا دانست رنگ مؤثرترین و برجسته‌ترین وجه نگارگری ایرانی است که دارای ویژگی‌های معنایی، دیداری و روانی خاص است و نگارگر ایرانی آن را در آثار خود، آگاهانه یا ناخودآگاه، با توجه و هدف به کار برده است. به نظر می‌رسد این نمادگرایی رنگی در نگارگری ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد رنگ‌های متمایز در آثار مختلف نمادهای متفاوت داشته‌اند و چنین نبوده که یک رنگ، نماد یک چیز معین و خاص باشد؛ از همین رو نگارنده با بررسی، تحلیل و مقایسه میزان استفاده نگارگران از بار معنایی رنگ‌های متفاوت در جای‌جای نگاره‌ها بر آن بوده است که رابطة معنادار میان میزان استفاده از رنگ‌ها و محتوای نگاره‌ها را دریابد. نگاره‌های مورد بررسی در این پژوهش؛ 1- نگارة معراج میرحیدر (839-840) مربوط به دوره تیموری و مکتب هرات 2- نگارة معراج سلطان محمد اثر سلطان محمد، نسخه خمسه طهماسبی (945-949)مربوط به دورة صفوی و مکتب تبریز دوم هستند. عنصر رنگ حاوی معانی فراتر از ظاهر خود است و دستیابی به این معانی پنهان در نگارگری نیازمند تحقیق و تفحص بسیار است مزیت اصلی مقاله حاضر بر پژوهش‌های پیشین، یافتن تفاوت‌ها و شباهت‌های کاربرد رنگ در هر دو نگاره و مقایسة این کاربرد در جداولی برای مشاهده و شناسایی هر چه‌بهتر این وجوه اشتراک و افتراق است.