تاثیر ایجاد و برچیدن سد بر رودخانه

Abstract

طرح مسئله: در چند سال اخیر در کشورمان، سخن از حذف سدها را بارها شنیده‌ایم. سدهایی که با هزینه‌های گزاف احداث شده‌اند و خوب یا بد در حال بهره‌برداری هستند. سدهایی که با تأمین منابع آب از یک سو و تخریب اکوسیستم‌ها و سرمایه‌های انسانی از سوی دیگر، برخی را منتفع و برخی دیگر را متضرر کرده‌اند. اگرچه احداث سدها توانسته‌است از طریق تنظیم جریان آب و کنترل سیلاب‌ها، به بهبود معیشت و رفاه جوامع کمک شایانی را ارائه دهد، اما از طرف دیگر وضعیت نامطلوب اکوسیستم های آسیب‌پذیر کشورمان موجب شده تا تقاضا برای حذف سد مطرح گردد. روش¬پژوهش: در این نوشتار، سعی خواهد شد تا با نگاهی به مطالعات صورت گرفته در زمینه­‌ی ابعاد اجتماعی و سیاسی حذف سدها ، به دنبال پاسخ به این سوالات باشیم که اساساً نهضت حذف سد در کشورهای پیشرفته چگونه شکل گرفته است، هدف اصلی آن چیست و با چه مسائلی روبروست؟ پاسخ به این سوالات از این منظر حائز اهمیت است که اگر بتوان فلسفه­‌ی نهضت پرطمطراق حذف سد را شناخت، آنگاه می­‌توان با نگاهی متعادل­‌تر نسبت به راهکار حذف سد برای احیای اکوسیستم­‌های نیمه­‌جان کشورمان پرداخت. یافته¬ها: اگرچه در بیشتر مطالعات حذف سد (در کشورهای پیشرفته) به دریاچه­های پشت سد (از لحاظ تفریحی) یا تولید انرژی برقابی (به عنوان انرژی تجدید­پذیر) به عنوان عوامل کلیدی مخالفت جوامع برای حذف سد اشاره شده است، اما در کشورمان قطعاً مسأله­‌ی اصلی در حذف سد­ها در ارتباط با معیشت جوامع روستایی و تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعت خواهد بود که برخورد با آن بسیار پیچیده­تر است حذف سد نه تنها از لحاظ اجتماعی و اقتصادی دارای پیچیدگی بالاست، بلکه از منظر اکولوژیکی نیز دارای عدم قطعیتهایی است که بدون شک نمی­‌توان آن‌را بدون بررسی، در همه موارد مثبت دانست. برای مثال، حذف سدهای احداث شده در مسیر رودخانه­‌های منتهی به یک تالاب لزوماً موجب احیای آن تالاب و اکوسیستم آن نخواهد شد برخلاف کشورهای پیشرفته‌­ای که در زمینه­ی حذف سد پیشتاز هستند، در کشورمان هنوز مسأله­ی حذف سد با جامعه‌­ی محلی و دغدغه­‌های آن مواجه نشده است و لذا نباید چالش اصلی در مسیر حذف سد را در طرفداران مسئولان تأمین آب کشور دانست نتیجه گیری: در کشورمان با چالش­‌های بسیار عمیقی مواجه هستیم که قطعاً نسبت به فرایند حذف سد اولویت دارند. ضعف نظام حکمرانی آب که توان حفاظت از منابع آب را ندارد، قطعاً چه با حضور و چه بدون حضور سدها نقش تخریبی خود را ایفا خواهد کرد و مانع از رسیدن به اهداف اکولوژیکی می­شود. اما مسأله­‌ی اصلی در این است که همانقدر که این مطالب دشواری حذف سد را نمایان می­‌سازد به همان اندازه خطرات ادامه مسیر تأمین بیشتر آب از طریق احداث سد، انتقال آب، شیرین­‌سازی منابع آب و ... را گوش‌زد می­‌نماید.