ارزیابی یکپارچه و ترسیم مکانی مخاطرات محیطزیستی موثر بر وضعیتاکولوژیکی مصب در مقیاس حوضهآبریز)مطالعهموردی رودخانهتجن(

چکیده مقاله

سابقه و هدف: مصبها فراهمکننده زیستگاه های شاخص و نگهدارنده سلامت بومسازگانهای دریایی میباشند . آنها خدمات- اکولوژیک منحصر بهفردی را ارائه می کنند. از سویدیگر مصبها را میتوان در شمار یکیاز در معرض تهدیدترین بومسازگانهایی برشمرد که توسط مخاطرات محیطزیستی ناشی از فعالیتهای انسانی، تغییر اقلیم و همچنین گونههای مهاجم و غیر بومی تحتفشار قرار گرفتهاند. در اغلب پژوهش های انجامشده در کشور با موضوع ارزیابی وضعیت اکولوژیک یا تنها بر روی انواع آلودگیها تمرکز میگردد و یا فشارها بهصورت پراکنده و در مقیاسهای نامناسبی مورد بررسی قرار گرفته اند. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی فشارهای مختلفانسانی بر مصب رودخانهتجن در مقیاس و ابعاد مختلف بهصورت یکپارچه است. بر ایناساس، ضمن بررسی وضعیت پارامترهایکیفیآب، انواع فشارهای انسانی موجود در بومسازگان آبی رودخانه تجن و مصب آن نیز مورد توجه قرار گرفتهاست . مواد و روش ها: در اینپژوهش پس از بررسی اطلاعات مربوطبه سایرمطالعات انجامشده تاکنون، بازدیدهای میدانی با هدف شناسایی مخاطرات محیطزیستی، ترسیممکانی و آنالیزهای مرتبط با نوع مخاطرات، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی) GIS ( و پردازشهای لازم انجامگردید. همچنین، نمونهبرداریهای مختلف فیزیکیوشیمیایی شامل سنجش پارامترهای دما، سختیکل، فسفات، نیترات، اکسیژنمورد نیاز بیولوژیک، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی، اسیدیته، کلیفرممدفوعی و کدورت، جهت استفاده از شاخص کیفیت آبهای سطحی ایران) IRWQIsc ( انجام شد. سپس مخاطرات مختلف محیطزیستی جهت ارزیابی یکپارچه، بر روی یکدیگر در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی) GIS ( قرار داده شدند. نتایج بهدست آمده در این پژوهش با سایر پژوهش های انجامشده در منطقه موردمطالعه مقایسه شد و تحلیلهای بنیادین در جهت مدیریت آن ارائه گردید. نتایج و بحث: نتایج این پژوهش نشانداد که مصب رودخانه تجن توسط مداخلاتمختلف انسانی مانند کاربریکشاورزی، کاربری شهری،چرای دام، ایجاد موانع و پای پل ها، ایجاد کاربریهای غیراصولی مدیریت آب از جمله سدسازی، ایجاد تغییرات مورفولوژی ک از جمله کانالسازی، فعالیتهای غیر اصولی مانند برداشت شن و ماسه، شن شوییها، وجودکارگاههای پرورشماهی، آلاینده هایصنعتی و عدم مدیریت پسماند تهدید می شوند. این تهدیدات بصورت لایههای مختلف، توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی) GIS ( در مقیاس- های مختلف نشان داده شد و در نهایت اثرات تجمعی آنها با رویهمگذاری لایهها ترسیمگردید. نتایج رویهمگذاری لایههای فشار همچنین نشانداد که تنوع و شدتفشار از بخشهای بالادست به سمت پاییندست)بهویژه در بخشهای میانی به سمت پایین- دست(رودخانه یا مصب افزایش مییابد. از سویدیگر نتایج حاصل از استفاده شاخص) IRWQIsc ( در این پژوهش وضعیت کیفی 2 نامناسب و بد آب رودخانهتجن را تاییدنمود. و بر این اساس با استفادهاز دستورالعمل چارچوبآب ) WFD ( لزوم انجام فعالیتهای مربوط به احیاء برای بخشهای میاندست تا پاییندست این پیکرهآبی تعیین گردید. نتیجه گیری: قسمت اعظم رودخانهاصلی تجن منتهی به مصب تحتتاثیر فشار زیاد و مداخلاتانسانی متنوعی قرار میگیرند . نتایج بهدستآمده از سنجش پارامترهای فیزیکی وشیمیایی در این پژوهش همچنین نشانداد کیفیت و سلامتآب در بخشهای میاندست تا پاییندست رودخانه و مصب تجن نامطلوب است. بنابراین، برای احیاء بومسازگان مصبی نیاز مبرم به انجام اقدامات راهبردی و مدیریتی در جهت کاستن از فشارهای یاد شده وجود دارد. بر این اساس، برای دستیابی به مدیریت و احیاء یکپارچه این پیکرهآبی، تمرکز بر جنبههای مختلفی از مخاطرات و در مقیاس های مختلف ضروری است که این الگوی مطالعه میتواند برای سایر پیکرههای آبی رودخانهای و مصبی در کشور نیز بهکار بردهشود. در پایان باید اشاره کرد که استقرار بیضابطه شهرها و توسعهآنها در حاشیه مصبها، بدون انجام مطالعات EIA ، باعث شده تا در بسیاری از نقاط دنیا، این بومسازگانهای ارزشمند ، تحتفشار شدیدی قرار گیرند و این فشار در اغلب بومسازگانهای مصبی خود را در قالب آلودگی های صنعتی و شهری، تخریبزیستگاه، کمشدن میزان تنو عزیستی، یکنواخت شدن و تکهتکه شدن زیستگاه، از دست رفتن ارزش های زیبایی شناختی و درپایان از بین رفتن خدمات اکولوژیک نشان میدهد. این مطالعه را میتوان ب هعنوان اطلاعات پایهای قابل توجه درجهت جلوگیری از روبرو شدن مدیران بخش محیطزیست کشور با چالشهای محیطزیستی بزرگتر استفاده نمود.