حلیل باستان¬شناختی مؤلفه¬های اثرگذاری منظر بر طراحی نقوش برجسته¬های عیلام باستان (مطالعه موردی کول فرح و اشکفت سلمان در خوزستان)

Abstract

منظر، به عنوان یک عامل تعیین‌کننده در تعامل انسان و محیط، همواره در انتخاب مکان‌های سکونت و طراحی نقش اساسی داشته است. این مفهوم، ترکیبی از ویژگی‌های کالبدی فضا و ادراک ذهنی انسان از آن است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش منظر در انتخاب مکان‌های باستانی توسط تمدن ایلامی، به تحلیل نقوش برجسته کول‌فرح و اشکفت سلمان در منطقه ایذه می‌پردازد. این نقوش، که در دل کوه‌ها و صخره‌ها جای گرفته‌اند، اطلاعات ارزشمندی درباره دیدگاه‌ها و ارزش‌های این تمدن ارائه می‌دهند. با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، این پژوهش به بررسی مؤلفه‌های منظر، به‌ویژه ابعاد ادراکی و معنایی فضا، در فرآیند مکان‌گزینی و طراحی این نقوش می‌پردازد. برخلاف پژوهش‌های پیشین که عمدتاً بر محتوای نقوش متمرکز بوده‌اند، این تحقیق به مکان و فضا به عنوان نشانه‌هایی برای انتقال معنا توجه می‌کند. هدف اصلی، تحلیل ارتباط بین ویژگی‌های محیطی و انتخاب مکان نقوش برجسته، و همچنین بررسی تأثیر این ویژگی‌ها بر ادراک و تفسیر این آثار است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که انتخاب مکان نقوش برجسته ایلامی در ایذه، نه تنها بر اساس ملاحظات مذهبی و فرهنگی، بلکه با توجه به جنبه‌های زیبایی‌شناختی و اکولوژیکی نیز صورت گرفته است. این یافته‌ها، درک عمیق‌تری از فرآیند تصمیم‌گیری و ارزش‌های فرهنگی تمدن ایلامی ارائه می‌دهند.