ماهیت شناسی نقشمایه

Abstract

رایهها و نقشمایههای قالی ایرانی عناصری فراتر از نقوش تزیینی صرف هستند و دارای معانی و مفاهیم پنهان میباشند؛ چراکه هنرمند طراح بر اساس باورها و آرمانهای خویش، به نقوش هویت میدهد و آنها را بر فرشها مینگارد. یکی از نقوشی که دارای معنا و مفهومی انتزاعی بر روی آثار تمدنهای کهن است، نماد مار در اشکال مختلف است که با گذشت قرنها، بار دیگر بر روی قالیهای اسالمی نمود یافتهاست. پیداست که در گذر زمان، با تغییر فرهنگها، مذاهب، سیاستها و... بهتناسب آنها معنا و مفهوم نمادها نیز دچار تحول میشوند و در هر زمان با توجه به بسترهای تاریخی خود، معنا مییابند. آنچه در این پژوهش مطرح است آن است که در اسالم همچون ادیان مسیح و یهود، مار موجودی منفی تصور میشود. بنابراین چگونه میتوان استفاده از این نقش در قالیهای اسالمی و انطباق آن با باور مذهبی اسالمی را معنا بخشید؟ بر این اساس در این مقاله که کیفی است، سعی شدهاست با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی و مطالعه آثار برجامانده از دوران تاریخی و همچنین متون ادبی و قرآن کریم پرداخته شود تا به درک و شناختی درست از معنا و مفهوم نماد مار در قالیهای اسالمی و چگونگی پذیرش این نقشمایه در بافت مذهبی اسالمی، ً با مفاهیم متفاوتی دستیابیم. نماد مار نیز همچون دیگر نمادها در دورههای مختلف همچون پیش از تاریخ، تاریخی و اسالمی مکررا تجلی یافتهاست؛ گاه با نقشی مثبت و گاه با نقشی منفی؛ بهگونهای که در دوره پیش از تاریخ و عیالمی با نقشی مثبت و ایزدگونه ظاهر میشود. با ورود دین زرتشت، با نقشی منفی ترسیم شدهاست و در دین میترایی بار دیگر با ظاهری مثبت تجلی مییابد. این ِ روند تغییر معنایی را تا دوره اسالمی شاهد هستیم.