مطالعه گونه شناسی و گاهنگاری سفال‌های حاصل از کاوش باستان‌شناسی در شهر قدیم قاین (قرن ۳ تا ۱۱ هجری قمری)

Abstract

قاین یکی از شهرهای مهم قهستان )خراسان جنوبی( است که بهسبب موقعیت جغرافیایی خاص آن و قرار داشتن این منطقه بین سیستان، خراسان، کرمان، مکران در طول تاریخ دارای استقرارهای مختلفی بوده است؛ اما برای اطالع دقیق از مکان شهر قدیم قاین کاوش در منطقۀ مسجد جامع کهن قائن و تپه شاهزاده حسین صورت پذیرفته است. بررسی سفالهای بهدست آمده از کاوشهای سال 1385 تا 1391ه.ش. توسط »رجبعلی لبافخانیکی«، اطالعات ارزشمندی از استقرار و دوران مختلف شهر قدیم قاین در اختیار باستانشناسان قرار میدهد. این پژوهش بهصورت توصیفی- تحلیلی با رویکرد تاریخی انجام پذیرفته است. هدف از انجام این پژوهش، شناخت گونه و کیفیت سفالهای منطقه، تسلسل استقراری در منطقه و در آخر ارتباطات فرامنطقهای شهر قدیم قاین میباشد. شهر قدیم قاین در دوران اسالمی یکی از مهمترین قصبههای قهستان بوده که راههای تجاری زیادی از این منطقه میگذشته است. همچنین تاریخنویسان اسالمی از استقرار دورههای مختلف در این شهر نیز یاد کردهاند؛ بنابراین پژوهش برروی سفالهای این منطقه برای شناخت دقیقمکان شهر قدیم قاین که مورد بحث باستانشناسان است و همچنین تأیید استقرار پیوسته در منطقه بهلحاظ موقعیت استراتژیکی بسیار ضروری است. در این پژوهش روش گردآوری منابع بهصورت مشاهدات عینی و مطالعات کتابخانهای انجام پذیرفته است؛ که بر ایناساس در ابتدا، 177 قطعه سفال بهدست آمده از کاوشها، طبقهبندی شدند و پس از آن 55قطعه سفال شاخص جهت گونهشناسی و گاهنگاری انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند؛ سپس از رهیافت تاریخی و مقایسه با نتایج تحلیلی دادههای سفالین دریافتیم که شهر قدیم قاین از قرون اولیۀ اسالمی تا اواسط دورۀ صفوی بهصورت پیوسته دارای استقرار بوده است که با توجه به سفالهای شاخص دوران سلجوقی این دوره بهعنوان دورۀ طالیی آن مطر ح میشود. بهلحاظ کیفیت سفالها، این منطقه همانند سایر مرا کز مهم سفالگری ایران دارای کیفیت خوبی بودهاند؛ چرا که در بررسی فنی انجام شده، سفالهایی با پخت نا کافی، دفرمه، خمیرۀ سیاه، سفالهای بدون پوشش و لعابهای بیکفیت بهدست نیامده است. همچنین با توجه به سفالهای بهدست آمده، گسترۀ شهر قدیم قاین در منطقۀ تپه شاهزاده و مسجد جامع کنونی بوده است