بررسی اثر ضدعفونی بر جوانه‌زنی، بنیه بذر و ظهور گیاهچه در گلخانه چهار رقم پنبه (Gossypium hirsutum L.)

چکیده مقاله

سابقه و هدف: پنبه از مهم­ترین محصولات زراعی- صنعتی است و کیفیت بذر پنبه تحت تأثیر عوامل متعددی ازجمله ژنتیک و شرایط محیطی محل تولید و انبارکردن، فرآوری و سلامت بذر قرار می­گیرد. بذر ممکن است منبع و ناقل میکروارگانیسم­های بیماری­های بذرزاد باشد و از این­رو سلامت بذر پنبه از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. هرساله حدود 60 درصد بذر پنبه تولیدی با اسید کرک­گیری شده و بقیه به ­صورت کرک­دار گواهی و عرضه می­گردد. ضدعفونی­ کردن بذر پنبه، به ­ویژه بذرهای کرک­دار سبب حفظ و بهبود جوانه ­زنی بذر و ظهور گیاهچه پنبه می­گردد. بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی اثر ضدعفونی­ کردن بذور کرک­دار 4 رقم تجاری پنبه بر جوانه‌زنی، بنیه بذر و ظهور گیاهچه بود. مواد و روش­ها: به­ منظور بررسی اثر ضدعفونی بذر بر جوانه ­زنی، بنیه و ظهور گیاهچه در گلخانه چهار رقم پنبه تجاری ورامین، خرداد، کاشمر و خورشید، تحقیقی در دانشکده کشاورزی بیرجند و مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در کرج به اجرا در آمد. ابتدا میزان آلودگی بذرها به عوامل بیماری­زا تعیین شد و سپس بذرها با محلول هیپوکلریت ­سدیم و قارچ­کش ویتاواکس­تیرام ضدعفونی شده و آزمون جوانه ­زنی استاندارد به ­صورت آزمایش فاکتوریل دو فاکتوره با 12 تیمار (4 رقم پنبه × سه سطح ضدعفونی شامل شاهد بدون ضدعفونی و ضدعفونی سطحی با استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم و یا قارچ­کش کاربوکسین (ویتاواکس)-تیرام در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام و آزمایش گلخانه­ ای در قالب بلوک کامل تصادفی با 9 تکرار کشت شد. برخی خصوصیات جوانه ­زنی و بنیه بذر و ظهور گیاهچه در گلخانه تعیین شدند. یافته ­ها: نتایج نشان داد، خصوصیات جوانه ­زنی و بنیه بذر و ظهور گیاهچه ارقام بررسی‌شده نسبت­به ضدعفونی متفاوت بود. ارقام ورامین و کاشمر دارای درصد گیاهچه­ های عادی بیشتر و بنیه گیاهچه قوی­تری و آلودگی کمتر به قارچ­های بیماری­زا و گیاهچه­ های آلوده کمتر بودند. بااین‌وجود بذرهای رقم خرداد متوسط زمان جوانه‌زنی (MGT) کمتر و درصد ظهور بیشتر و متوسط زمان ظهور گیاهچه در گلخانه کمتری داشت. بذرهای ضدعفونی شده با قارچ­کش ویتاواکس­تیرام رقم خرداد دارای بیشترین شاخص ظهور گیاهچه در گلخانه بود. بذرهای ارقام ورامین و کاشمر ضدعفونی شده با قارچ­کش ویتاواکس­تیرام نیز دارای شاخص وزنی بنیه گیاهچه در گلخانه بیشتر بودند. روابط رگرسیونی برازش یافته نشان داد شاخص بنیه گیاهچه در گلخانه رابطه مستقیم با درصد جوانه ­زنی داشت. نتیجه­ گیری: بنابراین ارقام ورامین و کاشمر دارای جوانه ­زنی بیشتر بذر و بنیه قوی­تر گیاهچه و کمتر آلوده به قارچ­های بیماری­زا بودند و ضدعفونی­ کردن بذرها با قارچ­کش ویتاواکس­تیرام از ارجحیت برخوردار بود.