بررسی تأثیر خصوصیات هیدرومورفولوژیکی حوضه آبخیز بر آبدهی قنات‌ها (منطقه موردمطالعه: دهستان باقران شهرستان بیرجند)

Abstract

قنات¬ها به‌عنوان شاهکار مهندسی آب ایرانیان باستان نقش حیاتی در استان کویری خراسان جنوبی داشته و یکی از مهم¬ترین منابع تأمین آب کشاورزی و شرب در شهرستان بیرجند شناخته می¬شوند؛ بررسی وضعیت منابع آب و به دست آوردن بانک اطلاعاتی آبی در حوزه‌های آبخیز به‌ویژه مناطق مختلف کویری دارای ارزش بسیاری می‌باشد که می‌تواند باعث تصمیمات درست و اساسی برای حل مشکل کمبود آب در این مناطق شود. به همین منظور بررسی و تحلیل اثرات خصوصیات هیدرومورفولوژیکی بر روی دبی قنات‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش برای بررسی تأثیر خصوصیات هیدرومورفولوژیکی حوضه آبخیز بر دبی قنات‌ها، مطالعه موردی بر روی دبی 32 قنات از قنات‌های دهستان باقران شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی صورت گرفته است. در راستای این هدف با استفاده از نقشه¬های توپوگرافی و تصاویر ماهواره‌ای، پارامترهای مورفومتری از قبیل رتبه آبراهه، طول آبراهه اصلی، طول جریان سطحی، ضریب شکل، زمان تمرکز، شیب متوسط آبراهه اصلی، شیب اصلی حوضه آبخیز، مساحت حوضه آبخیز بالادست و محیط حوضه آبخیز موردمطالعه محاسبه شد. نتایج بررسی¬های صورت گرفته از ۳۲ رشته قنات در محدوده دهستان باقران نشان می¬دهد که بر اساس روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی پارامتر زمان تمرکز با 86/40 درصد و شیب متوسط آبراهه اصلی با 68/12 بیشترین تأثیر در دبی قنات‌های منطقه موردمطالعه دارد. درنهایت پیشنهاد می‌گردد جهت افزایش دبی قنات‌ها از روش‌های بیولوژیک و بیومکانیک بخصوص کف بندها که باعث افزایش زمان تمرکز و کاهش اثر شیب و افزایش نفوپذیری آب در خاک در حوضه آبخیز می‌شود استفاده گردد.