مقایسه پوشش گیاهی، تولید و تنوع گونه‌ای در کلاس‌های مختلف وضعیت مرتع (مطالعه موردی: منطقه حفاظت‌شده درمیان-سربیشه)

چکیده مقاله

چکیده سابقه و هدف به نظر می‌رسد رابطه متقابلی بین کلاس‌های وضعیت مرتع و خصوصیات پوشش گیاهی و تنوع زیستی وجود داشته باشد اما در این مورد، اطلاعات اندک و متناقضی وجود دارد. این تحقیق به منظور مقایسه درصد پوشش، لاشبرگ، تراکم و تولید و شاخص‌های عددی تنوع زیستی در 11 تیپ گیاهی منطقه حفاظت‌شده درمیان-سربیشه انجام شد. مواد و روش‌ها پس از پیمایش صحرایی و شناسایی تیپ‌های گیاهی، ۱۱ تیپ گیاهی در کل منطقه قابل تشخیص بود که در آن نمونه‌برداری به روش تصادفی-سیستماتیک انجام شد. بدین منظور در هر تیپ گیاهی سه منطقه معرف انتخاب گردید و در هر منطقه معرف سه ترانسکت مستقر و در هر ترانسکت ۲۰ پلات ۴ مترمربعی نمونه‌برداری شد. در هر پلات درصد پوشش گیاهی، لاشبرگ، تراکم و تولید اندازه‌گیری شد. پوشش تاجی و درصد لاشبرگ به روش چشمی برآورد شد. تراکم گیاهی به روش شمارشی و در واحد سطح محاسبه گردید. تولید از طریق اطلاعات پوشش برآورد شد. برای برآورد تولید درختچه‌ای‌ها از روش ادلاید استفاده شد. برای تعیین وضعیت مرتع از روش چهار فاکتوری تعدیل شده استفاده گردید. مؤلفه‌های اصلی تنوع گونه‌ای شامل غنای گونه‌ای، یکنواختی گونه‌ای و غالبیت گونه‌ای با استفاده از شاخص‌های متداول محاسبه شد. همچنین از مدل‌های توزیع فراوانی گونه‌ای (عصای شکسته، لوگ نرمال، سری لگاریتمی و سری هندسی) برای بررسی گرافیکی تنوع گیاهی استفاده شد. برای تعیین بهترین برازش توزیع گونه‌ای با هریک از مدل‌های آماری، از آزمون کای- اسکور استفاده شد. به منظور مقایسه خصوصیات پوشش گیاهی و مؤلفه‌های تنوع گونه‌ای در بین ۱۱ تیپ گیاهی مورد مطالعه، از آزمون‌های تجزیه واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و چند دامنه‌ای دانکن استفاده شد. نتایج نتایج تحلیل واریانس نشان می‌دهد که بین ۱۱ تیپ گیاهی مورد مطالعه از لحاظ خصوصیات پوشش گیاهی شامل درصد پوشش گیاهی، درصد لاشبرگ، تراکم گیاهی و تولید علوفه و شاخص‌های عددی مربوط به تنوع گونه‌ای شامل غنای گونه‌ای، تنوع گونه‌ای، یکنواختی گونه‌ای و غالبیت گونه‌ای در سطح 01/0 تفاوت معنی‌داری وجود دارد. مقایسه میانگین‌ها نشان می‌دهد که بیشترین درصد پوشش گیاهی متعلق به تیپ Stipa barbata - Artemisia aucheri (23/51 درصد) در وضعیت خوب است. تیپ Acantholimon scorpinus - Cousinia eryngioides و Cousinia eryngioides- Eryngium bungei (به ترتیب 27/46 و 44/40 درصد) در وضعیت فقیر در رده‌های بعدی هستند. بیشترین تراکم گیاهی متعلق به تیپ Stipa barbata - Artemisia aucheri (157 پایه) در وضعیت خوب و پس از آن تیپ Lactuca orientalis- Eryngium bungei (126 پایه) در وضعیت فقیر می‌باشد. تیپ‌های Artemisia aucheri- Astragalus verusدر وضعیت خوب و Acantholimon scorpinus - Cousinia eryngioides در وضعیت فقیر از تنوع گونه‌ای بالاتری برخوردار هستند (شاخص شانون به ترتیب 51/2 و 48/2). داده‌های فراوانی گونه‌ای تیپ‌های Cousinia eryngioides- Eryngium bungei و Lactuca orientalis- Eryngium bungei (با وضعیت فقیر) با مدل لوگ نرمال بیشترین برازش را داشتند که نشان‌دهنده جوامع با ثبات است. همینطور تیپ‌های Artemisia aucheri- Astragalus verus و Stipa barbata - Artemisia aucheri که از وضعیت خوب برخوردار هستند، از مدل‌های سری لگاریتمی و سری هندسی که نشان‌دهنده جوامع ناپایدار و شکننده هستند تبعیت می‌کنند. نتیجه‌گیری نتایج نشان داد که وضعیت مرتع مستقل از درصد پوشش گیاهی، تولید، تراکم، غنا، تنوع، یکنواختی و غالبیت گونه‌ای است. برخی از تیپ‌های گیاهی با وجود درصد تاج پوشش، تولید و تراکم بالا باز هم در وضعیت فقیر هستند. در این تحقیق نشان داده شد که تنوع گونه‌ای بالا حتی در وضعیت فقیر مرتع نیز مشاهده می‌شود و لزوماً نشان‌دهنده ثبات اکوسیستم مرتعی نخواهد بود، همچنین نمی‌توان از روی مدل‌های توزیع فراوانی گونه‌ای به وضعیت پایداری اکوسیستم و تنوع زیستی آن پی برد.