بررسی نقش دانش جوامع محلی بر نگرش و رفتارهای بهره برداری مشارکتی از منابع آب

چکیده مقاله

چکیده پیشینه و هدف: در عصر حاضر، موضوعات و چالشهای بحران آب در مرکز توجه زندگی بشری قرار گرفته است. سیاستهای محیطزیستی اخیر برای حل این بحرانها، بر تشویق رفتارهای طرفدار محیطزیست و عوامل تعیینکننده این رفتار متمرکز شده است. با توجه به اینکه یکی از دلایل این بحران، فقدان دانش بشر در مدیریت پایدار منابع میباشد، بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد با بررسی تجارب غنی یک نمونه موفق در زمینه مدیریت محلی مصرف آب و با تمرکز بر مؤلفه دانش، سهمی در تبیین و پیشبینی رفتار بهرهبرداری مشارکتی از منابع آبی داشته باشد. مواد و روشها: چارچوب نظری تحقیق، تئوری رفتار برنامهریزی شده تکامل یافته )MTPB )با تأکید بر مؤلفه دانش محلی میباشد. این پژوهش توصیفی با استفاده از روش پیمایشی و پرسشنامه بین دو دسته از بهرهبرداران شرب و کشاورزی روستاهای توشن و گلند در استان گلستان انجام شده است. روایی و پایایی پرسشنامهها با استفاده از ضریب نسبی روایی محتوا و آزمون آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفته است. با توجه به اهداف تحقیق، برای تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامهها از نرمافزار SPSS استفاده شده است. در ادامه برای تحلیل همزمان روابط علّی بین متغیرها و میزان انطباق و برازش مدل مفهومی با مشاهدات تجربی از مدلسازی معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزار PLS Smart بهره گرفته شده است. نتایج: نتایج تحلیل آماری گویای این موضوع است که دانش محیطزیستی بهرهبرداران در مورد مسائل آب در منطقه، بالاتر از متوسط قابل انتظار میباشد و این امر بدین معنی است که سطح رفتار مشارکتی در منطقه مطالعاتی بالا میباشد. همچنین بر اساس مقیاس Geisser-Stone ،مدل ساختاری در تمام حالتها، از کیفیت ساختاری مناسبی برخوردار میباشد. بررسی بخش ساختاری مدل توسط معیارهای واریانس استخراج شده )AVE )و پایایی ترکیبی )CR )نشاندهنده پایایی و روایی همگرای مناسب مدل MTPB است. همچنین مقدار ضریب نشان میدهد که در مجموع متغیرهای مدل تکامل یافته به ترتیب 24 ،29 ،42 و 42 درصد از رفتار بهرهبرداران شرب توشن، شرب گلند، کشاورزی توشن و کشاورزی گلند را نسبت به مشارکت محلی در بهرهبرداری از منابع آبی تبیین میکنند. در خصوص مسیرهای ساختاری مدل، نتایج حاکی از آن میباشد که همه مؤلفهها دارای اثر مثبت و معنیداری بر متغیر قصد رفتاری هستند. همچنین با توجه به ضرایب مسیر به دست آمده، بین دانش و نگرش با رفتار بهرهبرداری مشارکتی از منابع آبی، رابطه مثبت و معنادار مشاهده شده است که فرضیه پژوهش را تأیید میکند و نشان میدهد بهرهبرداران نگرش مثبتی نسبت به رفتار مشارکتی حفاظت از آب در تمام حالتها دارند. بحث: طبق تجارب میدانی در منطقه مطالعاتی، مشارکت ذینفعان در بهرهبرداری از منابع آبی با به اشتراکگذاری دانش محیطزیستی در مواردی که در مورد استفاده از آب تعارض وجود دارد، کار را تسهیل مینماید. افزودن مؤلفه دانش، تفاوتهای قابل توجهی را در بهبود پیشبینی رفتار بین حالتهای مختلف مصرف نشان نداده است. البته نتایج گویای این موضوع است که دانش میتواند بهعنوان پیشنیاز برای اقدام به رفتار مشارکتی مؤثر باشد. لازم به ذکر است که نتایج نشان میدهد که بهرهبرداران شرب، با اختلاف اندک نسبت به بهرهبرداران کشاورزی، تمایل رفتاری بیشتری به پذیرش مدیریت مشارکتی منابع آبی دارند.