نقش دانش بومی در مدیریت منابع آب مورد مطالعه دهستان شاسکوه شهرستان زیرکوه

Abstract

چکیده از دیرباز محدودیت منابع آب در ایران، ابداع و خلق روش های مناسب جهت افزایش راندمان بهره برداری از آب را در جوامع روستایی الزام آور ساخته، چرا که آب یکی از ارکان اصلی رشد و توسعه پایدار جوامع روستایی است. بررسی نظام مدیریت بومی منابع آب در ایران نشان می دهد که همواره کشاورزان ایرانی به شیوه های پایدار استحصال آب و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه زیست خود توجه داشته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر اسناد، تهیه پرسشنامه محقق ساخته، بازدید میدانی و انجام مصاحبه های عمیق منطبق با تجربیات، دانش ها و بینش افراد مورد مصاحبه در ارتباط با ناشناخته ها و نایافته های دانش بومی در حوزه مدیریت منابع آب جوامع روستایی دهستان شاسکوه شهرستان زیرکوه انجام شده است. نتایج این پژوهش بیانگر کارآمدی رویکردهای سنتی و نظام مدیریت بومی منابع آب است. نتایج پژوهش کیفی نشان داد که بهره برداران محلی در مقوله های آبیاری، مدیریت ذخیره، مصرف و توزیع آب از شیوه های مختلف زیست بوم سازگار بهره می گیرند. در بخش کیفی این دانش ارزشمند از مرحله شناسایی آغاز و بر مبنای آن از جامعه بهره بردار میزان اثرگذاری هرکدام از شیوه ها موردبررسی قرار گرفت که در تمامی ابعاد شیوه های مورداستفاده اثرگذاری آن تأیید شد. به طور مثال قنات های دوازده امام روستای نوده و قنات چناران که در سال های اخیر کاهش محسوسی داشته و برای آبیاری به حد کفایت نبوده، با ایجاد سدهای خاکی دست ساز در بالادست قنوات، آبدهی آن افرایش یافته و با استخربندی حجم و سرعت آب بیشتر شده و برای آبیاری و کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. به این ترتیب ضرورت شناخت و بهره جستن از دانش و تجربه چند هزارساله مردمان بومی که یکی از مهم ترین سرمایه های اجتماعی هر جامعه محسوب می شود و مقدمه دستیابی به توسعه پایدار و بازسازی و بقای حیات جوامع روستایی بر مبنای رویکرد توسعه درون زا، ضروری به نظر می رسد.