خوانش بینامتنی مکتوبات کمال‌الدوله آخوندزاده و نامه‌های ایرانی مونتسکیو

Abstract

این مقاله به بررسی ریشه های رمان مکاتبه ای در ادبیات ایران و به طورخاص، مکتوبات کمال الدوله اثر میرزا فتحعلی آخوندزاده می پردازد. آخوندزاده با تأثیر از نامه های ایرانی مونتسکیو، اثر خود را در قالب مکاتبه و با مضامینی مشابه به نگارش درآورده است. پژوهش حاضر با استفاده از نظریه بینامتنیت، به بررسی مانندگی ها و دگرگونی های این دو اثر می پردازد. مسأله اصلی تحقیق آن است که مکتوبات کمال الدوله تا چه اندازه از نظر ساختار، مضامین و سبک، به رمان نامه های ایرانی نزدیک شده است؟ هر دو اثر از قالب نامه نگاری به عنوان ابزاری برای نقد اجتماعی بهره می گیرند و از زاویه دید شخصیت های خارجی برای نقد جوامع خود استفاده می کنند. مضامین مشترکی نظیر انتقاد از نظام سیاسی و اجتماعی، نقد نهادهای مذهبی، درخواست اصلاحات اجتماعی، هویت، حاکمیت و پیشرفت آموزشی در هر دو اثر مورد بررسی قرار می گیرد. آخوندزاده در نگارش مکتوبات کمال الدوله، ضمن وفاداری به مفاهیم اصلی اثر مونتسکیو، موضوعات را با شرایط فرهنگی و سیاسی ایران منطبق می سازد. مؤلفان هر دو اثر، از فرم نامه نگاری برای بیان ایده های خود استفاده کرده و از زبان ادبی و لحن طنزآمیز برا ی پیشبرد نقد بهره می برند. این پژوهش نشان می دهد که آثار ادبی می توانند پل ارتباطی میان فرهنگ های مختلف باشند و به نقد ساختارهای اجتماعی و سیاسی بپردازند. بررسی تطبیقی این دو اثر، روندهای فکری و ادبی شکل گرفته در زمانه های پرتلاطم سیاسی و اجتماعی را روشن می کند.