واکاوی همبستگی فضایی دماهای فرین و تغییرات پوشش گیاهی در حوزههای آبخیز ایران

Abstract

تغییرات در پدیده‌های اقلیمی حـدی ماننـد دوره‌هـای طـولانی روزهای داغ و یا بارش‌های سنگین تاثیر بسیار زیـادتری از تغییرات در میانگین‌های اقلیمی بر جوامع انسانی و محیط مـی‌گـذارد. هدف این مطالعه بررسی و تحلیل مخاطرات داده‌های حدی دمایی و رابطه آن با تغییرات شاخص نرمال‌شده تفاوت پوشش گیاهی (NDVI) در حوزه‌های آبخیز شش‌گانه ایران است. در این پژوهش از داده‌های ماهانه بارندگی 80 ایستگاه سینوپتیک با حداقل 30 سال طول دوره آماری از سال 1365 تا 1395 استفاده شد و مقدار شاخص بارش استاندارد شده (SPI) در دوره‌ 8 ماهه تا انتهای خرداد محاسبه شد و در سه فاصله زمانی 10 ساله برآورد شد. نتایج نشان داد که مقایسه بین شاخص پوشش گیاهی با مقادیر دمای سطح زمین در ایران وجود دارد که نشان‌دهنده روند افزایشی شاخص پوشش گیاهی است. در حالی‌که گزارش‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران بیان‌گر آن است که در 30 سال گذشته هم‌زمان با کاهش و تخریب عرصه‌های طبیعی، افزایش سطح زراعت (دیم و آبی) را در کشور داشته‌ایم. این افزایش تاثیر روند کاهشی مراتع و جنگل‌ها را در میانگین فضایی شاخص پوشش گیاهی خنثی کرده است. دستاورد پژوهش پیش‌رو از این لحاظ قابل تامل است که نشان می‌دهد افزایش در میزان سبزینگی کشور نتیجه کاذبی است و می‌تواند روند کاهشی عرصه‌های طبیعی (جنگل و مرتع) را در تحلیل‌ها کم رنگ کند. در نهایت اگر تغییر کاربری در کشور ادامه‌دار باشد، و با کاهش بارش و افزایش فرین‌های دمایی خشک‌سالی‌ها تشدید شود؛ کشور به‌سمت افزایش عرصه‌های بیابانی و تخریب سرزمین پیش خواهد رفت. برای جلوگیری از هدررفتن آب در حوزه‌های آبخیز کشور، با اجرای اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری و اعمال مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز اثر خشک‌سالی کاهش داده شود.