تحلیل تطبیقی مفهوم اعتدال در اندرزهای «دینکرد ششم» و «شاهنامه» فردوسی

Abstract

یکی از مفاهیم بنیادی در اندیشۀ ایرانی، اصل اعتدال و میانه¬روی در امور زندگی است که در کتاب¬ها و اندرزنامه¬های پهلوی به¬ویژه کتاب ششم دینکرد، مفصل‌ترین اندرزنامه به زبان پهلوی، نمود بارزی دارد. در شاهنامۀ فردوسی نیز که چکیدۀ فرهنگ ایران پیش از اسلام به شمار می¬آید، میانه¬گزینی، یکی از اصول اساسی است که در اندرزهای مختلف به آن تأکید شده است. در این مقاله کوشیده¬ایم تا به شیوة تطبیقی و با رویکرد تحلیل محتوا، همسانی¬های این دو کتاب را درباره اعتدال بازنماییم. نتایج تحقیق نشان می¬دهد که مفهوم اعتدال در دینکرد ششم و شاهنامۀ فردوسی به یکدیگر بسیار نزدیک است. در هر دو کتاب، افراط و تفریط از مصادیق شر و بدی هستند و خیر و نیکی که در میانة این دو قرار می‌گیرد، نماد اعتدال است. از سوی دیگر نیکی مساوی با کردار، پندار و گفتار نیک است؛ سه اصل مهم باور زرتشتی که با خرد، ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ دارند و انسان را به زندگی خردمندانه¬ای راهنمایی می¬کنند که اصل آن میانه¬روی است. بین اعتدال و عدل و داد نیز پیوند تنگاتنگی وجود دارد که مفهوم اشه در اندیشة مزدایی را تداعی می¬کند. گفتنی است که مفهوم اعتدال در دینکرد ششم با اندرزهای بخش تاریخی شاهنامه، به¬ویژه ابیات مربوط به دوران پادشاهی خسرو انوشیروان، تطابق بیشتری دارد و گاهی اندرزهایی کاملاً یکسان در این زمینه به چشم می¬خورد که بیانگر تأثیر¬گذاری دینکرد ششم بر شاهنامه یا منابع یکسان اندرزی دو کتاب است.