واکاوی معراج پیامبر اکرم(ص) در هفت اورنگ جامی و نگارة سلطان ابراهیم میرزا با رویکرد بینا متنیت

Abstract

نگارگران و نقاشان ایرانی، در برخورد با متون ادب فارسی همواره هنر خویش را به منصه ظهور رسانده‌اند و رابطۀ ناگسستنی این دو حوزه در تاریخ هنر و ادب ایران انکار ناپذیر است. سلطان ابراهیم میرزا شاهزادة هنردوست عصر صفوی در نیمه دوم قرن 10ق/16م. گروهی از هنرمندان با ذوق و با استعداد را برای به تصویر کشیدن هفت‌اورنگ، شامل هفت مثنوی از ماندگارترین منظومه‌های شعری جامی، گرد هم آورد که به خلق مجموعه‌ای شامل بیست و هشت نگاره فاخر از آن مثنوی انجامید. هدف اصلی این پژوهش، بررسی پیوند شعر و نقاشی ایرانی در خوانش بینامتنی نگاره‌های سلطان ابراهیم میرزا و هفت‌اورنگ جامی است. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا داستان معراج پیامبر(ص) منقول در منظومة خردنامة اسکندری را با نگاره آن از هفت-اورنگ سلطان ابراهیم میرزا از منظر مطالعات بینامتنی و با تکیه بر الگوی بیش‌متنی ژنت به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که بر مبنای روش مورد نظر چه میزان و به چه کیفیتی میان نگاره و شعر مطابقت وجود دارد. نقد مباحث همانگونگی و تراگونگی در شعر و نگاره و دقت در جایگشت‌ها نشان می‌دهد که نگارگر خود را ملزم به تصویرگری تمام ابیات نکرده است. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که در تطبیق نگاره با شعر معراج پیامبر(ص) بیشتر وجه غالب از منظر بیش‌متنیت ژنت تراگونگی می‌باشد، و از میان موارد جابجایی، کاهشی و افزایشی بیشترین تکیه بر مورد افزایشی می‌باشد که نگارگر بر اساس تخیل و هنر خود نسبت به شعر در نگاره استفاده کرده است. واژه‌های‌کلیدی: معراج پیامبر، منظومه خردنامه اسکندری، جامی، سلطان ابراهیم میرزا، هفت اورنگ، مطالعات بینارشته‌ای، بیش‌متنیت ژنت.