بازدارنده های کلیدی رشد و تحول اقتصاد فضا (با تأکید بر روستاهای خراسان جنوبی)

چکیده مقاله

تدبیر چالش¬ها و مسائل روستایی به ویژه اقتصاد آن، یک گام راهبردی در توسعه اقتصاد فضا است. استان خراسان جنوبی به عنوان یکی از نواحی جغرافیایی شرق کشور که از ظرفیت¬ها و توان¬های قابل توجهی برای توسعه برخوردار است، با این وجود معمای کم¬رشدی و عقب ماندن از توسعه در مقایسه با سایر استان¬های کشور، حل نشده باقی مانده است. در این تحقیق سعی گردیده ضمن درک موانع رشد و تحول اقتصاد، به الگویابی ساختار اثرگذاری این چالش¬ها در فضاهای روستایی خراسان جنوبی پرداخته شود. داده¬ها با مطالعات اسنادی و دریافت¬نظرات نخبگان (محلی و منطقه¬ای) گردآوری شده است. شناخت و تعیین وزن موانع رشد اقتصاد فضا با ترکیب روش طوفان مغزی و تحلیل سلسله مراتبی AHP انجام گردیده است. به منظور شناسایی الگوی روابط میان ابعاد (مقوله¬های شناسایی شده) از روش دیمتل استفاده شد. داده¬های¬ اولیه با انجام مصاحبه با اعضای شورای اشتغال و توسعه اقتصادی در سطح شهرستان¬ها و استان خراسان جنوبی استخراج گردید. یافته¬ها نشان داد 103 عامل دارای نقش بازدارنده¬ی رشد اقتصاد فضا به ویژه در عرصه¬های روستایی استان خراسان جنوبی بوده است. موانع مذکور، در هفت گروه "فنی"، "انسانی و اجتماعی"، "نهادی"، "مالی و تجاری"، "محیط طبیعی"، "زیرساختی" و "جغرافیایی (مکانی)" تقسیم¬بندی شده است. به لحاظ میزان تأثیرگذاری متغیرها موانع بُعد جغرافیایی از بیشترین اثرگذاری برخودار بوده است. همچنین از حیث میزان تأثیرپذیری متغیرها نیز بُعد فنی از بیشترین تأثیرپذیری برخوردار است. به لحاظ شاخص "تعامل با سایر ابعاد شناسایی شده"، بررسی¬ها موید این بوده است که عوامل بُعد انسانی- اجتماعی در بیشترین سطح تعامل با دیگر ابعاد قرار داشته است. از حیث علت و معلول بودن ابعاد شناخته شده نیز، خروجی روش دیمتل نشان داد که ابعاد محیط طبیعی، جغرافیایی و نهادی "علّی" بوده و ابعاد انسانی-اجتماعی، زیرساختی، فنی و مالی و تجاری "معلول" به شمار می¬آید. در نهایت اینکه، در خراسان جنوبی تنوع چالش¬ها و موانع بر سر راه رشد و توسعه اقتصاد روستایی بسیار است هر چند که وزن اثرگذاری عوامل چالش زا، از موقعیت جغرافیایی تبعیت می کند؛ با این وجود گستردگی "موضوعی" و "مکانی" موانع پیش روی رشد و توسعه اقتصادی روستاها و همچنین اثرات فزاینده این عوامل بر یکدیگر سبب شده تا بافت اقتصادی روستاها را مختلف و به زوال بکشاند.