زمینه¬های پویایی نهضت ترجمه در عصر سهل بن هارون

Abstract

فرهنگ و ادب عربی در طول سده‌های متمادی، به‌واسطه روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با کشورهای متمدّن، به¬ویژه ایران، دگرگونی‌های چشمگیری را تجربه کرده است که با ظهور اسلام و آشنایی جهان عرب با علوم و معارف دیگر ملّت¬ها و نیز «جنبش ترجمه» در عصر عبّاسی، به بلندای شکوفایی رسید. سهل بن هارون، ادیب و مترجم شهیر ایرانی این عصر، در زمینه¬های مختلف به‌ویژه ادبیّات، در جامعه عرب نیکو درخشید؛ تا جایی‌که بزرگ ادیبانی همچون جاحظ و ابن ندیم او را «بزرگمهر اسلام» لقب دادند. سهل توانست با استفاده از آثار ادب پارسی و ترجمه‌ کتاب‌های متعدّد، آثار ارزشمندی را به جامعه ایرانی و فرهنگی تازیان تقدیم نماید. این پژوهش کوشیده است با روش توصیفی-تحلیلی، زمینه¬های نهضت ترجمه و تأثیر ایرانیان را بر تعالی ادبیّات عربی، با تأکید بر تبیین نقش سهل ¬بن ¬هارون، مورد بررسی قرار دهد. تعامل فکری-فرهنگی اعراب و ایرانیان در سده‌‌های سوم و چهارم هجری، تا جایی اوج گرفت که دانشمندان عرب، آثارشان را با حکمت‌ها، ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها و تمثیلات اخلاقی و افکار ادیبان و حکیمان ایرانی، غنی می‌نمودند. ایرانیان با خامه توانا و زبان ظریف و سلیس خود، نظم و نثر عربی را در این عصر نماینده‌ احساسات و افکارشان قرار دادند. نفوذ ایرانیان حامی علم‌ به دربار مأمون، مصاحبت خلفا با آنان و دور ماندن اعراب از دستگاه خلافت، از جمله اسباب تأثیر فرهنگ ایران بر ادبیّات این عصر و نیز شکوفایی نهضت ترجمه است.