نوع شناسی تطبیقی حماسه در ادبیات فارسی و عربی

Abstract

حماسه یکی از انواع ادبی است که اعمال پهلوانی و حوادث خارق¬العاده را به زبان فاخر روایت می¬کند. افلاطون و ارسطو از اولین کسانی بودند که به بحث دربارۀ انواع ادبی پرداخته¬اند. در این تحقیق کوشیده می¬شود حماسه¬های ایران با ویژگی¬های جهانی آن، تبیین گردد؛ لذا سعی شده حماسه و ویژگی¬های آن با توجه به دوره¬های مختلف ادبی، میان دو ادب فارسی و عربی با رویکرد تاریخی- توصیفی بررسی شود. یافته¬ها نشان می¬دهد میان حماسه¬های ایران و جهان به¬جز چند اختلاف جزئی، تفاوتی اساسی¬ نیست. در حوزۀ ادبیات تطبیقی گفتنی است که پژوهشگران انواع ادبی، معتقدند اعراب به¬دلیل خصوصیات فرهنگی، منطقه¬ای، قومی و زبانی، توانایی سرودن حماسه¬هایی نظیر شاهنامه و ایلیاد را نداشته-اند؛ بلکه آثار حماسی دیگر ملل را با نام «ملحمه» تعریف کرده¬اند و واژۀ «حماسه» در ادبیات عرب، ژانر ادبی به¬شمار نمی-رود و فقط در مفاخره، رجزخوانی و برشمردن ویژگی¬های قبیله، خلاصه می¬شود. به همین جهت پژوهشگران برای عدم وجود حماسه¬ای نظیر شاهنامه و ایلیاد در ادبیات عرب دلایلی برشمرده¬اند که برخی از مهم¬ترین آن¬ها عبارتند از: پرستش خدایان متعدد، نداشتن ملت واحد، پرداختن شاعر به احساسات شخصی و قبیله¬¬ای؛ اما این بدان معنا نیست که ادب عربی از این گونۀ ادبی کاملاً تهی است و اعراب در ادوار مختلف تاریخی با آن بیگانه بوده¬اند؛ بلکه اشعار حماسی و شاعران حماسه¬سرا در دوره¬های مختلف ادبی همچون دورۀ مملوکی وجود داشته و افزون بر حماسه¬های تاریخی، شاهد شکوفایی حماسه¬های دینی هستیم که در ادبیات فارسی از نظر طول قصیده و تنوّع مضامین، اثری از آن¬ها یافت نمی¬شود.