تحلیل ساختاری نقوش هندسی موجود در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری

Abstract

یکی از وجوه شاخص هنرهای اسلامی، کاربرد تزئینات است. در نگارگری ایرانی آرایه‌های تزئینی جایگاه مهمی در ارتقای جلوه بصری نگاره‌ها دارند. حضور آرایه‌های تزئینی برای منقش ساختن سطوح، به‌ویژه در نگارگری دوره تیموری و صفوی متداول بوده است. از نسخ مصور مشهور دوره تیموری، می‌توان به شاهنامه بایسنقری1 اشاره کرد. این نسخه، سرشار از نقوش تزئینی هندسی است. این مقاله باهدف شناخت گره‌های هندسی نگاره‌های شاهنامه بایسنقری، بررسی نحوه‌ی کاربرد آن‌ها در بخش‌های مختلف از حیث نوع، تکنیک، رنگ و محل بکارگیری این تزئینات انجام‌شده است. یافته‌اندوزی با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش توصیفی (تحلیلی)، به بررسی داده‌های به‌دست‌آمده از نمونه‌های مطالعاتی می‌پردازد. بر این اساس پرسش‌های زیر مطرح است: - گره‌های هندسی موجود در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری چه ویژگی‌هایی دارند؟ - شیوه کاربرد گره‌های هندسی در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری چگونه است؟ نتایج حاصل از بررسی نگاره‌های شاهنامه بایسنقری، نشان می‌دهد که کاربرد تزئینات و گره‌های هندسی در قالب‌های آجرکاری و کاشی‌کاری نمود بیشتری داشته و عمده گره‌های مورد استفاده، شامل «هشت منتظم»، «پیلی شمسه‌دار»، «هشت و صابونک» و «شمسه و بازوبندی» است که گره‌هایی بر پایه عدد مبنای هشت هستند. این گره‌ها غالباً در سطوح ایوان، کف و دیوارهای بنا و در قالب گره‌چینی چوبی به عنوان حفاظ در و پنجره استفاده ‌شده است.