تحلیل مضامین کتیبه‌های خوشنویسی کاشی‌های زرین‌فام هشت‌پر(ستاره‌ای) دورة ایلخانی موزة متروپولیتن

Abstract

کاشی‌کاری یکی از هنرهای وابسته به معماری که باعث زیبایی و معنویت در بناهای مذهبی و غیر مذهبی شده‌است. از میان انواع کاشی‌ها‌، کاشی زرین‌فام جایگاه متمایزی در تاریخ سفال دارد؛ دورة ایلخانی یکی از ادوار مهم ساخت این نمونه کاشی است که برای تزیین بناها استفاده می‌شده‌است. حضور آیات قرآنی، اشعار و روایات و به‌طبع آن خوشنویسی جزء مهم و حتی جدانشدنی معماری دورة اسلامی است. خوشنویسی، نمادی از شعور، پاکی و قداست بر قامت کاشی است، که معماری اسلامی مدیون آن است. نمونه‌هایی از کاشی‌های زرین‌فام دورة اسلامیدر موزه متروپولیتن نگهداری می‌شود که در تحقیق پیش‌رو به بررسی کتیبه‌های خوشنویسی 35 قطعه کاشی زرین‌فام هشت‌پر یا ستاره‌ای موجود در این موزه پرداخته شده است. طی دوره ایلخانی این نوع از کاشی کاربرد گسترده‌ای در بناهای مذهبی شیعه داشته، بررسی ابعاد مفهومی خوشنویسی آن‌ می‌تواند نقش مهمی در درک تحولات جامعه شیعیان ایران در این دورة به‌لحاظ مذهبی داشته باشد. پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به‌ این پرسش‌هاست؛ 1. کتیبه‌های خوشنویسی کاشی‌های هشت‌پر یا ستاره‌ای دورة ایلخانی موجود در موزه متروپولیتن مزیّن به چه نوشتاری است؟ 2. محتوا و مضامین این کتیبه‌ها شامل چه موضوعاتی است؟ هدف پژوهش، بررسی مضامین نهفته در کتیبه‌های خوشنویسی کاشی‌های هشت‌پر یا ستاره‌ای دورة ایلخانی موجود در موزه متروپولیتن است. این پژوهش با مطالعة کتابخانه‌ای و اسنادی و با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. نتایج مشخص می¬کند، بیشتر کتیبه‌های خوشنویسی کاشی‌های هشت‌پر یا ستاره‌ای دورة ایلخانی موزه متروپولیتن مزیّن به آیات قرآنی هستند که نشان‌ می‌دهد هنرمند کاشی‌کار قرآن و آیات آن‌را به‌عنوان یک منبع مهم اندیشة‌اسلامی قبول داشته و به آن تأسّی می‌کرده است و در میان تمامی آیات و سوره‌ها، مواردی که در مورد ستایش و بندگی است برایش ارجعیت داشته و بیشتر کاربرد داشته است. کتیبه‌های خوشنویسی سایر کاشی‌ها در دسته‌های ادبی، تاریخی، روایی، عبارات فارسی و عربی قرار می‌گیرند.