بررسی و تحلیل کتیبههای خوشنویسی فرشهای موجود در موزه ویکتوریا آلبرت و متروپولیتن

Abstract

چکیده فرشهای ایرانی، دارای طرح و نقش و تزیینات مختلفی، ازجمله خوشنویسی هستند. خوشنویسی در فرش در کنار سایر عناصر، مضامین و مفاهیمی دارد که اغلب شامل آیات و احادیث، اشعار و یا نام و نشانی بافنده و طراح فرش است. تا کنون پژوهشهایی در خصوص کتیبههای فرشهای ایرانی انجام گرفته؛ اما مسئله این پژوهش پاسخ به این سوال است که از چه مفاهیم و مضامینی در کتیبههای خوشنویسی فرشهای موزه متروپولیتن و ویکتوریا آلبرت استفاده شده است؟ و کتیبههای خوشنویسی فرشهای مورد مطالعه، چه اشکالی داشتهاند و کتیبهها در چه بخشهایی از فرش بافته شده و کاربرد داشتهاند؟ هدف مقاله، بررسی و تحلیل مضامین کتیبههای خوشنویسی فرشهای دو موزه مذکور از منظر تاریخی، ادبی و دینی است. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطالعات، کتابخانهای و جمعآوری تصاویر از سایت دو موزه بوده است. نتایج مشخص میکند در فرشهای بررسیشده، سه نوع مضمون تاریخنگاری )نام بافنده یا سفارشدهنده(، ادبی )قالب غزل، قصیده و رباعی( و دینی )آیاتی از قرآن( و بیشتر با خوشنویسی نستعلیق در کتیبهها مشهود است. کتیبههای خوشنویسی تاریخنگار به درج تاریخ بافت و نام بافنده و گاه عمل او اشاره دارد. کتیبههای دینی، در وصف خداوند و توحید است و کتیبههای ادبی به وصف بهار، یار و غنیمتشمردن فرصت پرداخته است. تنوع شکل کتیبههای خوشنویسی نیز شامل مستطیل، بازوبندی، قلمدانی، مربع و ترنجک است که به ترتیب بیشترین کاربرد کتیبه-ها در فرشهای بررسیشده دو موزه، مربوط به 1 .حاشیه اصلی یا پهن، 2 .متن فرش، 3 .حاشیه باریک )طره( و 4 .در مرکز فرش و یا محل قرارگیری، ترکیبی از هر 4 مورد است.