بررسی تطبیقی شخصیت زال و ایندره در شاهنامه و ریگ ودا

چکیده مقاله

همسانیهای زال با ایزد پهلوانانی در اساطیر هند و ایرانی که در گذر روزگار در ساخت- هایی دیگرسان نیز بازنموده شدهاند، میتواند یادآور پیوستگی آن شخصیتها در روزگاری ازلی یا اندیشۀ اسطورهپرداز نخستینه باشد؛ از اینرو، در این جستار با روش توصیف و تطبیق، در پی بازشناخت ریشههای داستان و شخصیت زال در اساطیر روزگار هند و ایرانی، نمونههایی از همانندی زال با ایندرهَ، اورمزد، مهر و ورونا در ریگودا و شاهنامه نشان داده شده است. بر پایۀ این جستار، زال با دورشدن از خانواده و پرورش در کنام سیمرغ، به جایگاه ایزدینۀ خود در البرزکوه بازمیگردد و با پیوستگی به مهر و خورشید، بنیاد همانندی و شاید اینهمانی خود را با اسطورة ایندرهَ که در گذر روزگار گزارههایی از اسطورة میتره )مهر( و ورونا )اهورامزدای اوستایی( را ستانده بوده است، استوار میکند. اسطورة گیاه سوما که نیروبخش ایندره و فراهمآورندة زمینۀ رویینتنی برای او است، در خویشکاری بنیادین خود یعنی درمانبخشی، به پَرِ درمانگرِ سیمرغ در حماسۀ ملی میماند که زال را به رویینتنی رسانده بوده است. اسطورة گیاه سوما در داستان ایندره، با درخت همهتخمۀ درمانبخش که برپایۀمتون زردشتی، آشیان سیمرغ بر آن نهاده شده بود، نیز سنجیدنی است. همانندیهای زال با ایندره که بسامدی درخور درنگ دارد، این انگاره را سامان میدهد که این دو پیوندی ریشهای با یکدیگر دارند و یا نمایندة بنمایههایی همسان و پراهمیت بوده که در اندیشۀ نیاکان به گونهای ویژه و برجسته تکرار میشده است و در پردازش داستانهای حماسی اسطورهای روایی داشته است.