حیوان، «دیگری باختینی» در داستان¬های کوتاه چوبک

چکیده مقاله

هدف این جستار، تبیین و تحلیل کارکرد «حیوان به¬مثابه دیگری باختینی» در داستان¬نویسی صادق چوبک است؛ میخاییل باختین با طرح نظریۀ چندآوایی و دفاع از گفتمانِ گفت وگو مرکز، تلاش کرد صداهای ضعیف به حاشیه رانده شده، ازجمله صدای «دیگری» را به گوش «مرکز» برساند و از این رهگذر قدرت را «نامرکز»کندو با گفتمان¬های اقتدارگرای خودمرکزپندار بستیزد. چوبک نیز از رهگذر گفتوگوپردازی و اعتباربخشی به آوا و اندیشه و صدای دیگری ، همچون باختین علیه گفتمان تکصدا و خودمحور روزگارش به پا خاست. وجه ممیزۀ اصلی کار چوبک در طبیعتگرایی ادبی او نهفته است؛ این طبیعتگرایی، چوبک را بر آن داشت که در روایت از شخصیتهای حیوانی در مقام کنشگر اندیشه¬ور به¬مثابه دیگری، بیشتر بهره ببرد. در مقالۀ پیش¬رو با بهره¬گیری از دیدگاه باختین، کارکرد حیوانات در داستانهای کوتاه صادق چوبک با تمرکز بر تجلی آنها در مقام دیگری به شیوۀ توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. این بررسی نشان می¬دهد که چوبک با انتخاب حیوانات به عنوان شخصیتهای داستانهایش و البته میدان¬دادن به آنها توانسته است هم فضیلتهای فراموش¬شده را به آدمی گوشزد کند و هم گامی به¬سوی رهایی از بند گفتمانهای اقتدارگرا و خودمرکزبین بردارد. حیوانات به مثابۀ دیگری در داستانهای کوتاه صادق چوبک وسعتی به اندازۀ بشریت پیدا کرده¬اند. او به این وسیله عقده¬های پدرانگی انسان قرن بیستم را که در صنعت و تکنولوژی غرق شده است نیز به تصویر می¬کشد.