تصوف ایرانی در هجوم منتقدان

چکیده مقاله

در طی نزدیک به دوازده قرن حیات تصوف اسلامی در ایران، جامعه و گروه¬های مختلف اجتماعی گاه با صوفیه سر سازش داشته و گاه ره ستیز سپرده¬اند. در این میان، مخالفت¬های زیادی با این گروه شده است و بسیاری ایشان را به باد انتقاد گرفته¬اند. هدف این مقاله نشان دادن جریان¬های مخالف با صوفیه در ایران و بیان دلایل مخالفت ایشان است. نگارندگان در این مقاله ضمن مرور اجمالی تاریخ تصوف در ایران از دریچه مخالفت و موافقت، به شناسایی مخالفان تصوف و بررسی دلایل اصلی این مخالفت‌ها در قالب دو دستۀ دلایل اعتقادی (عقیده به وحدت وجود، شطح و طامات، تلطیف ابلیس، سقوط تکلیف، تعبّد بما لم یشرع الله و عقیده به رضا و تسلیم) و آداب و رسومی از ایشان که مورد طعن مخالفان قرار گرفته (سماع، ریاضت و رهبانیّت، امردبازی و لوت‌¬خواری) می‌پردازند و در پایان نتیجه می¬گیرند که مخالفان صوفیه از گذشته تا کنون، از سه گفتمان دین، حکومت و روشنفکری بوده¬اند، اما اصلی¬ترین مخالفان صوفیه در طول تاریخ تصوف (فقها و متشرعه)، از گفتمان دین برخاسته¬اند و عمده¬ترین دلیل مخالفت آنها، مغایرت معتقدات و آداب و رسوم صوفیه با دین اسلام و بدعت¬گذاری¬های ایشان در دین بوده است.