واکاوی و بازشناسی مسجد جامع زهان براساس مستندات تاریخی

Abstract

مسجد از دیرباز بهعنوان عنصری اساسی در جامعه بشری و به صور گوناگون مطرح بوده است. از آنجا که مسجد شاخصترین، فراوانترین و ماندگارترین بنای معماری اسلامی است، به همین دلیل مطالعه و شناخت آن ضروری است؛ بهطوری که اهمیت و احترام این مکان در اسلام بر کسی پوشیده نیست، زیرا بهترین و محبوبترین قسمتهای زمین نزد خداست. این بناها به دلیل جامعیت و اهمیت و تعدد و جایگاه والایشان در اجتماعات مسلمانان، از اصلیترین عوامل هویت دهنده کالبدی همة مجتمعهای زیستی مسلمانان اعم از شهر و روستا بودهاند. در این مقاله به معرفی مسجد زهان یکی از مساجد تک ایوانی مربوط به دورة قاجار در شهرستان زیرکوه واقع در استان خراسان جنوبی پرداخته میشود که شامل قسمتهای مختلفی از جمله ایوان ورودی، حیاط، ایوان، محراب و شبستان بوده است که به دلیل قرارگیری در بستر رودخانه در طی سالیان متوالی آسیبهایی دیده است و آخرین بار بر اثر زلزله سال 1376 ه.ش تخریب گشته و فقط بقایای جرزهای ایوان و قسمتی از دیواره حیاط آن باقی مانده است؛ اما با این وجود هدف اصلی از نگارش این مقاله توصیف اجزاء و بررسی محاسن و معایب و معماری مسجد زهان، تاریخچه بنا و همینطور عناصر معماری مرتبط با مسجد بوده است (امروزه از این آثار چیزی باقی نمانده است). پژوهش حاضر براساس روش توصیفی و تحلیلی است و مواد و یافتههای آن بخشی از طریق مطالعه منابع کتابخانهای و بخش دیگر به صورت میدانی با حضور در محل مورد مطالعه و گفتگو با ساکنان محلی و مطلع انجام شده است. به همین دلیل بخش اصلی کار مربوط به مستندسازی بنا قبل از تخریب آن است.