بازشناسی تناسبات و الگوهای هندسه کاربردی در معماری تیموری(مطالعه موردی مدرسه غیاثیه خرگرد)

Abstract

خراسان بزرگ و ماوراءالنهر در دورۀ تیموری بستر تحولات عظیم در روند شکل گیری مدارسِ ایرانی بود. از جمله شاهکارهای معماری این دوره، مدرسه غیاثیه خرگرد می باشد که در سال 846ق به سبک آذری و توسط قوام الدین شیرازی بنا شده است. با این وجود، موضوعی که از منظرِ مطالعات معماری مد نظر قرار دارد، بهره گیری از الگوهای هندسی در پلان این مجموعه، رعایت تناسبات انسانی و حجم موزون در نَما و پلان است. هدف از این مقاله روشن ساختنِ تناسبات هندسه عملی و به کارگیری پیمون و مقیاس رفیع در ساخت مدرسه غیاثیه می باشد. از این رو، سعی بر آن است که به این پرسش ها پاسخ داده شود: الگو و نسبت هندسی مورد استفاده در ساخت گنبدخانه، پلان و نَمای این بنا چه بوده است؟ معمار در طراحی این بَنا کدام یک از سیستم های تناسبات تیموری را به کار برده است؟ با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی و بهره-گیری از منابع کتابخانه ای و ثبت و مشاهده میدانی، دریافت می¬گردد که یکی از ویژگی های متمایزِ معماری دورۀ تیموری استفادۀ هرچه بیشتر از هندسه در طرح های معماری است که نمود آن را می¬توان در نهاز و نخیر پلان مدرسه غیاثیه به صورت مدولار مشاهده کرد. همچنین با توجه به این که دوره تیموری عصر شکوفایی ریاضیاتِ محاسباتی بوده و معماران از سیستم تناسبات گوناگونی در ساخت ابنیه استفاده می کردند، می¬توان اظهار داشت در ساختِ بنای مدرسه غیاثیه سیستم تناسب ساده ای مانند (2√) و مشتقات آن در گنبدخانه و پلان، همچنین مشتقات (5√) در نَما و مقطع را لحاظ کرده اند