درون گرایی و بازتاب اصل محرومیت در معماری ایرانی اسلامی نمونه پژوهش میدانی، خانه های تاریخی بیرجند

Abstract

"درون گرایی" و "محرمیت" دو اصل اساسی و بنیادی در معماری ایرانی – اسلامی است که تأتیر بسزایی در شکلگیری سازمان فضایی شهرها و عناصر کالبدی بناهای سنتی ایران داشته است. هرچند عامل اقلیم در انتخاب و گزینش اصل درون گرایی در شهرسازی ایران قبل از اسلام مؤثر بوده است لیکن در دوره اسلامی بر پایه مبانی و ارزشهای اعتقادی و جهانبینی اسلامی علاوه بر الگوی درون گرایی، اصل محرمیت نیز از دو منظر کالبدی و معنایی به عنوان یکی از معیارهای اصلی طراحی شهرها و بناها مورد توجه معماران قرار گرفت. از جمله فضاهایی که بازتاب دو اصل فوقالذکر به روشنی در فضاهای کالبدی آن قابل مشاهده است خانهها هستند. نداشتن ارتباط بصری مستقیم داخل خانه با فضاهای شهری و تقدس بخشیدن و حفظ حریم خانواده و فراهم کردن فضا و قلمرو محرم در عناصر فضایی از ویژگیها و شاخصههای خانههای دوران اسلامی ایران است. نگارنده در پژوهش حاضر با هدف بازشناسی و بازنمایی دو اصل درونگرایی و محرمیت در عناصر کالبدی - فضایی خانههای تاریخی بیرجند سعی در تببین آن با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مشاهده و بررسی میدانی خواهد داشت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفتهاند؛ که بازتاب آنرا میتوان درساخت بنا با نقشه و الگوی درونگرایی و تأمین لایههای محرمیت سه گانه عمومی– خصوصی و نیمه خصوصی مشاهده کرد.