مطالعۀ تطبیقی هنر خوشنویسی بر روی ابریقهای فلزی در دورۀ سلجوقی و صفوی

Abstract

زمینه/هدف: یکی از موضوعات شایان توجه در مطالعۀ هنر فلزکاری، جایگاه حکّاکی خطوط روی ظروف فلزی است. کاربرد خط و حکّاکی با خط کوفی و تبدیل آن به اشکال تزیینی پیچیده همراه با مرصّعکاری روی ظروف فلزی در دورۀ سلجوقی جنبۀ تزیینی پیدا کرد. در دورۀ صفوی این جنبۀ هنری با تغییر نوع خط تشدید شد و به شکوفایی رسید. آثار فلزی مورد مطالعه در این مقاله، شامل تعداد ) 20 ( عدد ظرف فلزی از دو دورۀ سلجوقی و صفوی از موزههای )ملی ایران، متروپولیتن، ویکتوریا و آلبرت، بریتانیا، بوستون، آرمیتاژ( هستند. خوشنویسی روی این ظروف بیانگر تاریخ ساخت، نام سازنده، سفارشدهنده و مبیّن وقایع مهم در آن دوره و مضامین دعایی، عناوین و القاب صاحب اثر بوده است. پرسش اصلی این پژوهش به این صورت تبیین میشود: هنر حکاکی خطوط، روی ظروف فلزی در طول دو دورۀ سلجوقی و صفوی با توجه به آنالیز خطوط چه تغییراتی کرده است؟ هدف از این پژوهش، مقایسۀ هنر حکاکی خطوط در دو دورۀ سلجوقی و صفوی روی ابریقهای فلزی، موجود در موزههای ذکر شده، به لحاظ کتیبهنگاری و نوع خط است. روش/رویکرد: روش تحقیق حاضر تاریخی تحلیلی و از نوع کیفی و شیوۀ جمعآوری دادهها - کتابخانهای است. یافتهها/نتایج: نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد کتیبهنگاری روی ظروف فلزی در دورۀ سلجوقی بیشتر به خط کوفی تزیینی، گل و برگدار و گاهی تزیین با نقش چهره و سر انسان حکاکی شده، که جنبۀ بصری و زیبا شناختی آن تشدید شده است. در دورۀ صفوی خطوط کتیبه با خط فارسی از انواع )ثلث، نسخ، رقاع و شکستهنستعلیق( و ظرافت بیشتر به صورت اشعاری زیبا محاط در نقش ترنج، بر بخش فلزی ظرف حکاکی شده است. هنر خوشنویسی علاوه بر خط، به عنوان نقش تزیینی و حتی معنایی فراتر از آن جنبۀ عرفانی و عاشقانه یافته، که جنبۀ معنوی آن افزایش یافته است.