بررسی و شکلگیری بازار تاریخی شھر بیرجند و شناسایی عناصر و ساختار کالبدی آن

چکیده مقاله

کالبد بازارهای تاریخی، به‌عنوان سیستمی از شهر، مانند هر پدیده دیگر دارای ساختار است. این ساختار برآیند اشکال اجزای آن شامل حجره‌ها، راسته‌ها، چهارسوق‌ها و... در مراتب و سطوح مختلف در محیط است و اصول مشخص و معین بر آن حاکم است. بازار از بدو تولد مهم‌ترین فضای شهری در شهرهای ایرانی بشمار می‌آمده است و به‌طور معمول در امتداد مهمترین راه و محور شهر شکل می‌گرفت. در این تحقیق به معرفی بازار تاریخی بیرجند پرداخته می‌شود. بازار بیرجند همانند سایر بازارهای ایرانی از اجزا و عناصر مختلفی ساخته شده که برخی از آن‌ها در گذر زمان از بین رفته و برخی پابرجا می-باشد، که این عناصر را می‌توان به سه بخش عناصر کالبدی- اقتصادی (شامل راسته، کاروانسرا، حجره و...)، عناصر کالبدی – فرهنگی و مذهبی (شامل مسجد و مدرسه) و عناصر کالبدی – خدماتی و عمومی (شامل آب انبار و حمام) تقسیم نمود. هدف اصلی در این پژوهش بازشناسی و تحلیل الگوهای ساختاری_عملکردی بازار تاریخی شهر بیرجند است. با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان گفت که شکل‌گیری بازار بیرجند تحت تاثیر عوامل مختلف جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از دورة صفوی به صورت علنی آغاز و در دورة قاجار گسترش و تکامل یافت و در عصر پهلوی با حرکت در خیابان‌کشی‌های جدید قطعه قطعه گردیده و در حال حاضر با کالبدی زخمی در حال جنب و جوش می‌باشد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی و با رویکرد تاریخی و فرهنگی بوده و جمع‌آوری یافته‌های آن نیز طریق مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است.