مقایسه و تحلیل عرفانی نماد بطّ در مثنوی با جاناتان مرغ دریایی

Abstract

داستانها، افسانهها و اسطورهها در میان ملل مختلف، مؤلّفههای همانند و مشابهی دارند که می- تواند مورد مقایسه و پژوهش قرار گیرد. کشف زمینههای همدلی و هماندیشگی آفرینندگان آثار ادبی و هنری در سرزمینهای مختلف از فواید ادبیات تطبیقی است. در ادبیات عرفانی تطبیقی که شاخهای از ادبیات تطبیقی به شمار میآید؛ مشترکات زیادی در آثار ادبی عرفانی ملل گوناگون قابل مشاهده است که جستوجوی کمال و نمونة انسان آرمانی، ازجملة این عناصر مشترک است. نمادپردازی و استفادۀ نمادین از پرندگان، سابقهای دیرینه در عرفان و ادبیّات ملتهای جهان دارد و شاعران و نویسندگان زیادی با زمینة های فرهنگی متفاوت، از سمبل پرنده در آثار خود بهره گرفتهاند. مولانا در مثنوی معنوی و در بیان آموزه های عرفانی خود از پرندگان گوناگون با ارزش نمادین متفاوت استفاده کرده است. مفاهیم نمادینی که او از پرنده و به ویژه بطّ ساخته و پرداخته است؛ مشابهت زیادی با داستان جاناتان مرغ دریایی، اثر نمادین ریچارد باخ دارد. همانندی نمادهای به کار رفته در داستان باخ با مثنوی مولانا به اندازهای است که میتوان گفت حتی اگر ریچارد باخ مثنوی را ندیده باشد؛ برخاسته از آرمان های مشترک فطری و ذاتی میان انسانها و بیانگر شباهت شگفت انگیز تجربههای عرفانی در فرهنگهای مختلف است. نگارندگان در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانهای و به شیوۀ توصیفی – تحلیلی، نمادپردازی مولانا از بطّ در مثنوی را با نمادهای داستان جاناتان مرغ دریایی، مقایسه کرده و تحلیلی عرفانی ارائه دادهاند.رمز گشایی نماد پرنده در این دو اثر، مشابهت فراوان بین آن ها در این زمینه را 712 | خوارزمی نامه )مجموعه مقالات هفدهمین گردهم آیی انجمن ترویج( نشان میدهد. در هر دو اثر به پرواز و ویژگی های پر و بال اشاره شده است. بطّ در مثنوی و مرغ دریایی در جاناتان مرغ دریایی، نمادی از روح انسانی، انسان کامل و وارسته، حرص و نادانی و پرنده – شاعر یا پرنده – نویسنده هستند. با وجود شباهتهای بسیار، دیدگاه شرقی – اسلامی مولانا با دیدگاه غربی – مسیحی ریچارد باخ تقاوتهایی نیز دارد.