تحلیل کاشی نگاری قاجاریه مبتنی بر مؤلفه های گفتمان شرق شناسی

چکیده مقاله

هنر قاجاریه در تلاقی مهم تاریخی خود ازجمله ورود صنعت و ارتباط گسترده با جوامع اروپایی دچار تحولات اساسی شده است. هنر کاشی نگاری نیز حامل بخشی از سنت‌ها و روش‌ها و درعین‌حال دربردارنده‌ی تغییرات عمده‌ای شده است. ورود اروپاییان و شرق شناسان و ارتباط گرفتن با جامعه ایرانی بر دامنه این تغییرات افزوده و یا به آن جهت داده است. پژوهش پیش رو با هدف مطالعه هنر قاجاریه و بخصوص سنت کاشی نگاری دوره قاجاریه مبتنی بر رویکردی انتقادی به گفتمان شرق‌شناسی به طرح سوالات ذیل پرداخته است. کاشی نگاری دوره قاجاریه چگونه به بازتولید گفتمان شرق‌شناسی منجر شده است؟ و اساساً کاشی‌های به نمایش درآمده در موزه‌ها و مجموعه‌های غربی‌ها چه نسبتی با مؤلفه‌های گفتمان شرق‌شناسی دارند؟ پژوهش از نوع بنیادی و به‌صورت توصیفی- تحلیلی است. روش تحلیل گفتمان انتقادی "نورمن فرکلاف" مبنای پژوهش است و رویکرد انتقادی به گفتمان شرق شناسی و نظریات "ادوارد سعید"چارچوب نظری پژوهش را شکل داده است. نتایج پژوهش مشخص می‌کند بخش مهمی از کاشی نگاری دوره قاجاریه بخصوص آثاری که به‌صورت سفارشی تهیه گردیده است به‌واسطه ارتباط گرفتن با مؤلفه‌های اصلی شرق‌شناسی یعنی "ناهمزمان سازی و شرق خیالی"، "غرب محوری" و "غیریت سازی" به بازنمایی گفتمان شرق‌شناسی پرداخته است. از این طریق به‌عنوان ابژه موردمطالعه موزه‌های غربی قابل توجه مستشرقان بوده است تا به نمایش وجوهی معرِّف از هنر و جامعه ایرانی بپردازد.