ارزیابی شاخص‌های موثر بر تحقق الگوی کاربری زمین و گسترش آتی محدوده‌های شهری در طرح‌های توسعه (نمونه موردی طرح جامع شهر زاهدان)

چکیده مقاله

اهداف: طرح­های جامع برای توسعه کالبدی موزون شهرها تهیه می­شوند اما به دلیل مشکلات معمولاً در دستیابی به اهداف خود ناکامند. در پژوهش حاضر میزان تحقق الگوی کاربری زمین و ارتباط آن با رشد محدوده شهر زاهدان تهیه شد. روش تحقیق: این پژوهش کاربردی در سال 1400 در شهر زاهدان انجام شد. لیست شاخص­های موثر با استفاده از سنجش نظرات کارشناسی و تعیین ضریب اهمیت (AHP) تهیه شد. در این زمینه، 18 کارشناس با استفاده از نمونه­گیری هدفمند انتخاب شد. روند رشد مطلوب شهری در 1400-1380 با استفاده از همپوشانی شاخص­های موثر در محیط GIS بررسی شد. شاخص­های موثر بر تحقق الگوی کاربری زمین با استفاده از سنجش نظرات کارشناسی تهیه و ضریب اهمیت و وزن هر یک به ترتیب از طریق مدلAHP و ANP محاسبه و در نرم­افزارBSC Designer ارزیابی نهایی انجام شد. پیش­بینی روند رشد شهر تا سال 1450 با استفاده از تجزیه ­و تحلیل داده­های مکانی درArcGIS و مدل SLEUTH انجام شد. یافته­ ها: محدودیت رشد مطلوب شهری بر مبنای شاخص­ها در محدوده­هایی از شمال و شرق حوزه مشاهده شد که وجود موانع در بخش­هایی از غرب، جنوب و شرق زاهدان بر این محدودیت دامن زده است. ابعاد کالبدی (28/49%) و اجتماعی (26/32%) به­ترتیب، بیشترین و کمترین توسعه در الگوی کاربری اراضی را داشته­اند. تحقق الگوی کاربری کمتر از حد متوسط (86/41%) ارزیابی شد. شهر زاهدان بر اساس رشد ارگانیک و گرایش به جاده به صورت لبه­ای توسعه یافته و رشد آتی شهر به صورت درونی و سپس در کناره­های بافت موجود خواهد بود. نتیجه ­گیری: طرح جامع شهر زاهدان کمتر از 50% تحقق یافته است. این امر را می­توان ناشی از فقدان ابزارهای قانونی و در نظر نگرفتن توسعه ابعاد موثر دانست. این موارد باید با استفاده از مشارکت گروه­های ذینفع و ذینفوذ در طرح­ها برطرف شود تا طرح­های شهری به تحقق بیشتری دست یابند.