مدیریت انضباط (مبانی، رویکردها و مدلها
شابک :
978-622-6271-646
مرحله تولید :
چاپشده
قیمت :
۱٬۳۰۰٬۰۰۰ ریال
اقدامات معلم در فرایند مدیریت کلاس ، بخش مهمی از فرایند آموزش محسوب میشود که علیرغم اهمیت و جایگاه این موضوع در کارایی و اثربخشی مدیریت کلاس، در آموزش آن دسته از دانشجویانی که آموزشوپرورش را بهعنوان زمینه کاری خود انتخاب کرده و همواره با مسائل انضباطی سروکار دارند، مورد غفلت واقعشده و اغلب نومعلمانی که میخواهند وارد حرفه معلمی شوند بدون آمادگیهای لازم وارد کلاس درس میشوند. در این زمینه، نگاهی مختصر، به سرفصل برنامه درسی رشتههای علوم تربیتی در دانشگاههای دولتی، دورههای آموزشهای ضمن خدمت معلمان و همچنین سرفصل برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان که متولی اصلی تربیت نیروی متخصص آموزشوپرورش میباشد، بیانگر این است که واحدهای مختلفی در دورههای مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد در زمینه محتوای آمورشی و نحوه تهیه و تدوین، نحوه اجرا (تدریس) و ارزشیابی طراحی و تدوین شده که یک دانش کلی از مدیریت کلاس درس و مسائل مرتبط با آن را ارائه میدهد، ولی بهطور خاص و ویژه، سرفصلهای ارائهشده دانشجویان را از لحاظ نظری و عملی با آن دسته از مهارتهایی که لازمه کار معلمی است، آماده نمیکند. هر چه بیشتر زمینه همکاریهای انجامشده در بخش آموزشهای ضمن خدمت معلمان برای مؤلف فراهم شد، جای خالی این موضوعات در نظام آموزش عالی بیشتر درک شد و سؤالاتی از قبیل: اینکه چرا در دورههای تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد رشتههای علوم تربیتی و دبیری به چالشهای واقعی کلاس درس توجه چندانی نمیشود؟ چرا چالشهای اصلی معلمی در رشته های دبیری و علوم تربیتی در چالش تدریس خلاصه شده و اکثر سرفصلهای ارائهشده روی بعد تدریس متمرکز شده و بهطور ویژه دروسی از قبیل: مدیریت انضباط و مدیریت کلاس ارائه نمیشود؟ اگر دروس مدیریت انضباط و مدیریت کلاس در سرفصل برنامههای درسی منظور شود، چه تفاوتی در عملکرد بالقوه دانشجویان در مدیریت کلاس درس ایجاد خواهد شد؟ بنابراین، پاسخ به همه این سؤالات و سؤالهای متعدد دیگر، احساس نیاز برای نوشتن کتاب مدیریت انضباط که یکی از مؤلفههای اصلی مدیریت کلاس درس محسوب میشود را رقم زد. نتایج بررسیها بیانگر این است که عوامل متعددی در ایجاد محیطی مطلوب برای فرایندیاددهی-یادگیری نقش دارد که یکی از مهمترین آنها مدیریت کلاس است. ازاینرو؛ همواره نومعلمان و یا حتی باتجربهتر برای رسیدن به ایجاد محیطی مؤثر برای یاددهی-یادگیری و دستیابی به آنچه اساساً برای یک مدیریت کلاس اثربخش ضروری است، تلاش میکنند. باوجود همه تلاشهایی که در این زمینه انجامشده، متأسفانه هنوز اکثر معلمان، استلزامات یک مدیریت کلاس اثربخش را بهخوبی نمیدانند و همواره بیانضباطی دانشآموزان، یکی از شایعترین نگرانیها در میان نومعلمان و حتی معلمان باتجربه بوده و یک عامل بازدارنده قوی در آموزش و یادگیری اثربخش محسوب میشود که اغلب منجر به پویایی قدرت مخرب، نارضایتی و درنهایت موجب ترک حرفه معلمی میشود. بدیهی است که ترس معلمان از مدیریت کلاس، قبل از خدمت و حتی در سالهای اول خدمت، اغلب ناشی از عدمکفایت آموزشهای ارائهشده در ارتباط با مدیریت کلاس است. نومعلمان اغلب درک درستی از مدیریت کلاس ندارند و اغلب مدیریت کلاس را در معنای محدود و معادل اداره کلاس میدانند. درحالیکه که صرفاً کانون مطالعه مدیریت کلاس مسائل و مشکلات کلاس درس نیست. بهعبارتدیگر؛ مدیریت کلاس تنها به دنبال پاسخ دادن به این سؤال که: وقتی اوضاع کلاس نابسامان است و در کلاس درس هرجومرج حاکم میشود چه باید کرد؟ نیست. بلکه هدف اصلی از مدیریت کلاس این است که محیطی را خلق نماید تا از منابع موجود بهترین نتیجه حاصل گردد. بدین منظور، معلمان میبایست به مجموعهای از مهارتهای اساسی مجهز گردند تا بتوانند بر اساس استراتژیهای مبتنی بر شواهد، محیطهای یادگیری خاص خود را ایجاد، حفظ و توسعه دهند. اینکه یک معلم، وقتی برای اولین بار وارد کلاس میشود باید محتوای درسی را بداند، برنامه درسی قوی تدوین کند، دانشآموزان را برای ارزشیابی در سطح مدرسه، منطقه یا ملی آماده کند و یاد بگیرد که چگونه در راستای سیاستهای مدرسه و منطقه آموزشی حرکت کند کاملاً یک امر منطقی به نظر میرسد ولی طبق نتایج پژوهشها، بیش از ۵۰ درصد زمان کلاس، صرف حل مسائل انضباطی و اداره کلاس میشود و امروزه موضوع انضباط کلاسی بهعنوان یکی از مهمترین مشکلات موجود مدارس در جوامع مختلف محسوب میشود. اگر یک معلم نتوانند انضباط را در کلاس خود برقرار کند و جو یادگیری مثبتی را ایجاد کنند عملاً با دارا بودن سایر مهارتها ره بهجایی نخواهد برد. ازاینرو؛ کتاب حاضر؛ با تمرکز بر مؤلفه مدیریت رفتار در کلاس درس با تأکید خاص بر مدیریت انضباط تألیف شده و برخی از مهمترین دلایلی که تألیف این کتاب را ضرورت بخشید عبارت است از: در پژوهشی که توسط وانگ و همکاران (1994) به روش فرا تحلیل طی یک دوره 50 ساله تحقیقات مربوط به حوزه کلاس درس انجامشده، نتایج نشان داده که مدیریت کلاس، بیش از استعداد، هوش و توانایی بر یادگیری دانشآموزان مؤثر است. همچنین؛ در این زمینه نتایج پژوهش ساسون (2007) نشان داد که در برنامههای کلاس معمولاٌ 90 درصد صرف مدیریت و فقط 10 درصد صرف آموزش موضوعات جدید میگردد. البته این درصد در میان محققان متغیر است، اما اکثریت آنان زمانی که صرف مدیریت کلاس میشود را بیش از 50 درصد میدانند؛ بنابراین؛ مقتضی است مطالعات متعددی ازلحاظ نظری و تجربی در این حوزه صورت گیرد. بیانضباطی دانشآموز در کلاس یک مشکل رو به رشد در مدارس است. بسیاری از معلمان در تلاش هستند تا با مشکلات مربوط به بیانضباطی در کلاس کنار بیایند. مسئله اصلی کتاب حاضر، مدیریت انضباط در کلاس است. ازاینرو؛ در این کتاب، تلاش بر آن است که قوانین کلاس و پیامدهای سوء رفتار برای درک جایگزینهای مجازات بدنی که لازمه مدیریت انضباط اثربخش در کلاس است را موردبررسی قرار دهد. یک معلم باید این توانایی را داشته باشد تا روشهای مختلف مدیریت کلاس درس بیازماید و کارآمدترین سبک مدیریتی را انتخاب کند. نتایج جستجوی منابع فارسی در این زمینه بیانگر این بود که در مقالات مختلف و متعدد، بهصورت پراکنده به فنون مدیریت کلاس پرداختهشده است و آن دسته از کتابهای موجود به زبان فارسی هم عمدتاً بر روی مدیریت آموزش بهعنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت کلاس درس متمرکزشدهاند و منابع مناسب و کامل، جهت آشنایی اساتید، معلمان و مجریان تعلیم و تربیت در ارتباط با مدیریت انضباط محدود است، بنابراین کتاب حاضر باهدف تحلیل و تبیین مؤلفههای اصلی مدیریت کلاس و ترسیم چارچوب کلی مدیریت انضباط کلاس درس تألیف گردید. مشکلات رفتاری دانشآموزان در مدرسه پدیده جدیدی نبوده و شامل طیف گستردهای از رفتارهای نامطلوب از قبیل: عدم مشارکت در برنامههای کلاسی، اختلال در کار سایر دانشآموزان، خشونت (کلامی، فیزیکی)، صدمه زدن به ساختمان، تجهیزات و امکانات مدرسه، قلدری و سایر رفتارهای نامطلوب است. در این زمینه نتایج بررسیهای انجامشده بیانگر این است که روشهای انضباطی مورداستفاده در مدارس بهویژه ایران مبتنی بر رویکردهای واکنشی بر مسائل انضباطی میباشند و برای مدیریت این قبیل از رفتارهای نامطلوب عمدتاً مبتنی بر اعمال قدرت، سیستم پاداش یا تنبیه، اخطار، سرزنش، فراخواندن والدین به مدرسه، تنبیه فیزیکی و در مواردی اخراج از مدرسه استفاده میشود که اغلب نیازهای دانشآموزان را نادیده میگیرد. اغلب روشهای انضباطی مورداستفاده لحظهای بوده و به تأثیری که در بلندمدت در شخصیت دانشآموزان بجا میگذارد، توجه چندانی نشده است. هنوز هم استفاده از تعریف و تمجید برای بسیاری از معلمان، یک امر بسیار عادی به نظر میرسد، بهطوری که حتی زیر سؤال بردن این سبک رفتاری برای آنها تعجبآور است. هنوز معلمانی وجود دارد که بر این باورند استفاده از راهبرد پاداش و تقدیر برای همه دانشآموزان مفید و قابلاستفاده است. معلمان زیادی میتوانند تصدیق کنند که دانشآموزان فقط برای به دست آوردن یک برچسب، تکه آبنبات یا ستایش کلامی، وظایفی را که از آنها متنفر هستند و کسلکننده میدانند را انجام میدهند. عاملان نظامهای آموزشی کشور، خصوصاً استادان، مدیران و معلمان مدارس ایرانی از روشهای سنتی و کلاسیک مدیریت انضباط استفاده میکنند. در حالی است که پارادایمهای مدیریت انضباط کلاسی بهموازات تغییر و تحولات عرصههای مختلف علمی دگرگونشده و در بسیاری از نظامهای آموزشی دنیا در دهههای اخیر، برای تحلیل مسائل بیانضباطی دانشآموزان، به این نتیجه رسیدند که باید سیاست پیشگیری را در پیش گرفت و از این طریق به اثربخشی مدیریت انضباط کمک کرد و فرایند مدیریت انضباط در کلاس درس را تسهیل بخشید. بدین منظور، کتاب حاضر در قالب 9 فصل تدوینشده و تمام تلاش بر آن بوده تا مهمترین مباحث مرتبط با مدیریت انضباط را بر اساس آخرین یافتههای علمی و به استناد منابع دستاول بررسی نماید و سعی شده محتوای کتاب از مطالب متنوع و منابع تخصصی مرتبط با موضوع تهیه شود. بنابراین؛ خواندن این کتاب در وهله اول؛ برای همه افرادی که بهنوعی با مسائل تعلیم و تربیت سروکار دارند خصوصاً همه متصدیان تعلیم و تربیت که در خط مقدم آموزش هستند (نومعلمان، معلمان و استادان) و همچنین دانشجویانی که در دورههای کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تحصیل میکنند و بهنوعی علاقهمند به کار کردن با انسانها میباشند، میتواند بسیار سودمند واقع گردد و مبنایی جدیدی برای عمل استادان و معلمان در کلاس درس فراهم آورد. همچنین؛ خواندن این کتاب برای علاقهمندان حوزه آموزش در معنای کلان آن سودمند خواهد بود و کمک خواهد کرد تا بتوانند استراتژیهای مدیریت انضباط خود را به بهترین وجه ممکن مدیریت کنند. چارچوب کلی کتاب حاضر بر اساس آخرین یافتههای علمی به شرح ذیل تدوینشده است: فصل اول؛ به مدیریت کلاس و جایگاه مدیریت انضباط پرداختهشده است. بدین منظور در ابتدا تعریفهای متعددی از مدیریت کلاس ارائهشده و در ادامه، مؤلف یک تعریف جامع از مدیریت کلاس درس ارائه داده است. در ادامه مؤلفههای مدیریت کلاس از دیدگاه صاحبنظران مختلف موردبحث قرارگرفته و درنهایت؛ جایگاه مدیریت انضباط در مدیریت کلاس درس تحلیل و تبیین شده است. فصل دوم؛ مدیریت انضباط و سیر تاریخی آن مورد تحلیلشده است. بدین منظور؛ ابتدا به تعریف انضباط و انواع انضباط پرداختهشده و در ادامه به تفاوت بین انضباط و تنبیه؛ اقدامات و سطوح مدیریت انضباط در کلاس پرداختهشده است. فصل سوم؛ عوامل مؤثر بر انضباط کلاس موردبحث واقعشده و به تحلیل و تبیین سه نقش مهم خانواده، دانشآموز و معلم در فرایند مدیریت انضباط کلاسی پرداختهشده است. فصل چهارم؛ رویکردهای مدیریت انضباط از دیدگاه صاحبنظران مختلف مورد با تمرکز بر چهار رویکرد رفتارگرایی، انسانگرایی، تعاملگرایی و رویکرد مثبتگرا تحلیلشده است و بیانشده که اغلب مشکلات انضباطی در کلاس، ناشی از نوع رویکرد انضباطی است. فصل پنجم؛ مدلهای انضباط کلاسی بر اساس رویکرد رفتارگرایی تحلیل و تبیین شده و بیانشده که مدیریت انضباط بر اساس این رویکرد، بیشتر مدیریت نظم است تا انضباط و بر فرایند کنترل، حفظ و نگهداری رفتارهای و یا کاهش رفتارهای انحرافی دانشآموزان متمرکز است. در پایان این فصل؛ تئوری تسامح صفر و تئوری پنجرههای شکسته که دو رویکرد مبتنی بر رویکرد رفتارگرایی هستند موردبحث قرارگرفته است. فصل ششم؛ مدلهای انضباط کلاسی بر اساس رویکردهای تعاملگرایی موردبحث واقعشده است. در این مدلها بر آموزش مهارتهای اجتماعی به دانشآموزان تأکید شده و بیانشده که تدریس نوعی میانجیگری تعارض، روش مذاکره و مهارتهای حل تعارض است. فصل هفتم؛ بهمنظور مواجهه با چالشهای جدید نیمه اول قرن بیست و یکم، مدلهای انضباط کلاسی بر اساس رویکرد انسانگرایی تحلیل و تبیین شده و بیانشده که کانون تمرکز مدیریت انضباط بر اساس این رویکرد؛ پیشگیری از رفتارهای نامطلوب است. فصل هشتم؛ بیانشده که جهتگیری رویکردهای واکنشی و تنبیهی به انضباط به رویکردهای جامع، فعال و پیشگیری مثبت تغییریافته است. ازاینرو؛ در این فصل، مدلهای انضباط کلاسی بر اساس رویکرد مثبتگرا تحلیل و تبیین شده و بیانشده که این مدلهای انضباطی بر روی تعیین چشمانداز و تعیین اهداف بلندمدت؛ ایجاد یک جو آموزشی مثبت؛ درک دیدگاه و نحوه تفکر دانشآموزان و توجه به تفاوتهای فردی دانشآموزان متمرکزشده است. فصل نهم؛ به بحث و نتیجهگیری از مطالب بیانشده پرداختهشده و بیانشده روشهای انضباطی کلاسیک، جوابگوی نیازهای مدیریت انضباط امروزی نیست و بسیاری از مسائل و مشکلات امروزی در کلاسهای درس، ریشه در تصمیم و اقدامات مدیریتی گذشته دارد و مدیریت انضباط جز اصلی مدیریت اثربخش کلاس تلقی میشود. امید است که این اثر هرچند محدود و پر از نقص، بتواند نگاه دوستداران تعلیم و تربیت را به طیف وسیعی از مهارتهای انضباطی برای مدیریت اثربخش و کارآمد کلاس درس تعمق بخشد.