ارزیابی فناوری: رویکردها، چالش‌ها، و حوزه‌ها

چکیده مقاله

ارزیابی فناوری پیامدهای ورود و گسترش فناوری‌ها را از جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، و محیط‌زیستی بررسی می‌کند. هدف این پژوهش تعیین رویکردها و چالش‌ها و حوزه‌های ارزیابی فناوری بود. پژوهش جزو مطالعات توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از روش فراترکیب و پیمایشی بود. ابتدا منابع موجود و مقالات پراستناد این حوزه انتخاب و مطالعه شد. سپس با انتخاب 10 سازمان‌ بین‌المللی ارزیابی فناوری و بررسی اخبار و تحلیل پروژه‌ها و دیگر منابع مرتبط با آن‌ها، رویکردها و چالش‌ها و حوزه‌های ارزیابی فناوری مورد تمرکزشان احصا گردید. بر اساس این دو دسته اطلاعات، پرسش‌نامه‌ای با 40 پرسش تدوین و توسط 31 خبره تکمیل و تحلیل شد. بر طبق مهم‌ترین نتایج حاصل از تحلیل پرسش‌نامه‌ها، انجام پژوهش‌های فرارشته‌ای، تعاملات بین‌بخشی و بین‌سازمانی، وضع قوانین برای ارزیابی فناوری، و تشکیل مؤسسه‌ای در ایران برای ارزیابی فناوری ضروری‌ است. در انتخاب روش ارزیابی فناوری، مهم‌ترین ملاحظه‌ها «جامع و مانع بودن» و «برآوردن اهداف» است. روش‌های مشارکتی و روش دلفی بهترین روش ارزیابی فناوری است. بر طبق نتایج، مشاهدۀ میدانی مناسب‌ترین روش بررسی نظر عامۀ مردم دربارۀ فناوری‌هاست. در ارزیابی فناوری، باید به پذیرش اجتماعی و تعارضات فناوری با جامعۀ سنتی، تأثیرات فناوری بر سلامت جامعه و حریم خصوصی و امنیت جامعه توجه شود. مهم‌ترین حوزه‌هایی که جمهوری اسلامی ایران در ارزیابی فناوری باید بر آن‌ها تمرکز کند عبارت‌‌اند از تأثیرات فناوری‌ها بر آلودگی هوا، سیاست‌های انرژی، هوش مصنوعی، امنیت سایبری، و شبکه‌های اجتماعی.