مطالعه تطبیقی آموزش ارزش‌ها در کشورهای منتخب

چکیده مقاله

مقدمه: یکی از بخش‌های مهم و اصلی فرهنگ هر جامعه ارزش¬های آن است. ارزش‌ها، جزء اصلی سازنده فرهنگ هر جامعه و زیربنای رفتارها و کنش‌ها هستند و ثبات و تغییر آنها، موجب ثبات و تغییر فرهنگ‌ها در جوامع در طول زمان می‌شود. یکی از مباحث مهم نظام تعلیم‌وتربیت در حال حاضر، مسئله ارزش¬ها و آموزش آن است به‌این‌دلیل که کاربرد ارزش‌ها، در همه دانش‌ها و امور، بدیهی است. عصر حاضر عصر بحران‌ها و چالش‌ها است و تجربه انسان، نشان می‌دهد که انسان در هیچ دوره‌ای، بی‌نیاز از ارزش‌ها و آموزش آن نبوده است. وجود مشکلات و مسائل مختلف غیرارزشی و ناهنجاری‌های اخلاقی و انسانی اعم از فساد و اختلاس و بی‌بندوباری‌های جنسی، افزایش فقر و بی‌عدالتی و تبهکاری، شرایط را به‌گونه‌ای رقم زده‌اند که در عصر حاضر پرداختن به ارزش‌ها و توسعه آن یک نیاز اساسی محسوب می‌شود. علیرغم تلاش‌های بسیار صورت‌گرفته در زمینه آموزش اخلاق و ارزش‌ها، خلأهای بسیاری در زمینه بزهکاری‌ها و انحرافات و ناهنجاری‌های ارزشی در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود که نشان می‌دهد آموزش ارزش‌ها به‌درستی انجام نشده است، بنابراین با توجّه به اینکه آموزش ارزش‌ها، فطریات نهان علمی و عملی اخلاقی در درون انسان را آشکار می‌سازد، سعادت دنیوی و اخروی برای فرد به ارمغان می‌آورد، به‌منظور بهره‌گیری از تجارب مختلف، مطالعه تطبیقی رویکردهای کشورها و بیان تشابهات و تفاوت‌های هرکدام در زمینه آموزش ارزش‌ها ضروری به نظر می‌رسد، بنابراین هدف از تحقیق حاضر بررسی رویکردهای آموزش ارزش‌ها در کشورهای منتخب و عناصر برنامه درسی آموزش ارزش‌ها در این کشورها است. روش: روش پژوهش حاضر یک پیمایش تطبیقی است و داده‌های مورد نیاز آن برای پاسخگویی به پرسش‌ها از طریق اسناد و مدارک کتابخانه‌ای و گزارش‌های تحقیقی و جستجو در پژوهش از پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی ازجمله مرکز پایگاه اطلاعات علمی، پرتال جامع علوم انسانی، بانک اطلاعات نشریات و مجلات ایرانی، پایگاه مجلات تخصصی نور و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، جویشگر فارسی علم‌نت و همچنین پایگاه‌های اطلاعاتی در خارج ازجمله؛Google; Scopus, Scientific Information Database, Science Direct, ProQuest, Springlink, Taylor & Francis, Google Scholar Eric گردآوری شدند. الگوی مورد استفاده در این زمینه الگوی بردی است که چهار مرحله توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه را در مطالعات تطبیقی مشخص می‌کند. براساس این الگو، ابتدا اطّلاعات مورد نیاز درباره آموزش ارزش‌ها از منابع معتبر گردآوری و تفسیر شدند، در مرحله بعدی طبقه‌بندی اطّلاعات صورت گرفت و در مرحله آخر تفاوت‌ها و تشابهات مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند و درنهایت پیشنهاد‌هایی ارائه گردید. نمونه مورد مطالعه این تحقیق شش کشور انگلیس، فیلیپین، استرالیا، آمریکا، چین و ایران انتخاب شده است. این کشورها، منتخب کشورهای غربی و کشورهای شرقی محسوب می‌شوند که در زمینه فعّالیت¬های مربوط به آموزش ارزش¬ها پیشرو بوده‌اند. جهت تعیین روایی در این بخش از پژوهش، از معیارهای روایی رویا و پرتی (2003) فرایندهای ساخت‌یافته جهت ثبت، نوشتن و تفسیر داده‌ها استفاده گردید. جهت محاسبه ضریب پایایی، از روش اسکات (2012) استفاده‌شده است و سیاهه وارسی محتوا در اختیار پنج نفر از متخصصان قرار گرفت و ضریب توافق براساس فرمول اسکات 80 محاسبه شد. نتایج: وجه اشتراک کشورهای موردمطالعه در رویکرد آموزش ارزش‌ها ارتباط آن با ادیان و مذاهب آنان است. در ایران که دستیابی به کمال یا قرب الهی هدف غایی است، دین اسلام تعیین‌کننده ارزش‌ها است و آموزش ارزش‌ها با محور قرار دادن خداوند در تمامی ارتباطات (ارتباط انسان باخدا، با خود، با خلق، طبیعت) مورد توجّه است. در سایر کشورها، دین مسیح تعیین‌کننده ارزش‌ها است. در کشور آمریکا و انگلیس، لیبرال‌ها اعتقادی به دخالت نظام آموزشی در آموزش ارزش‌ها ندارند درنتیجه به تحقّق سکولاریسم و ارزش‌هایی چون آزادی افراد، خودشکوفایی فردی تأکید دارند. در چین آموزش ارزش‌ها برگرفته از آیین کنفوسیوس و کمونیست است، ارزش‌ها نسبی بوده و به فرهنگ و اقوام وابسته است. در انگلیس، پرورش ویژگی¬هایی مانند انعطاف¬پذیری شخصیت، صداقت، سخت‌کوشی، خودکنترلی، کار تیمی، رهبری را ارزش ذکر می‌کنند. استرالیا ارزش¬ها را در نه دسته اصلی مراقبت و شفقّت، انجام بهترین کار، انصاف، آزادی، صداقت، درستکاری قرار داده است. فیلیپین نیز سیستم پیچیده¬ای از آموزش ارزش¬ها دارد. وجه تفاوت کشورهای منتخب در آموزش ارزش‌ها را می‌توان در 6 بعد اصلی بیان نمود: بعد اوّل ارتباط انسان با عالم طبیعت؛ بعد دوّم رابطه فرد با مردم؛ بعد سوّم اهمیّت درک انجام فعّالیت‌های مختلف توسط انسان؛ بعد چهارم، اساس معیار ارزشی؛ بعد پنجم، اولویت در طول زمان و بعد ششم ارزش‌ها به مقصد ایده‌آل انسان¬ها مربوط می‌شود. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که آموزش ارزش‌ها در هر کشوری متفاوت است و این امر می‌تواند متأثّر از عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشورها باشد. این عوامل عبارتند از: 1- زمینه‌های تاریخی 2- سیستم سیاسی 3- فرهنگ و دین 4- ساختار اجتماعی 5- جهانی شدن. مقایسه تطبیقی آموزش ارزش‌ها در کشورهای ایران، فیلیپین، استرالیا، چین، انگلیس و آمریکا نشان می¬دهد که ابتدا کشور چین و سپس کشور استرالیا در برنامه درسی آموزش ارزش‌ها وضعیت مطلوبی دارند و عملکرد بهتری در این زمینه دارند. کشور چین به‌طور سیستماتیک و جامع به آموزش ارزش‌ها پرداخته است و آن را در تمام سطوح آموزشی گنجانده است. کشور استرالیا نیز دارای برنامه‌های آموزشی مشخص و منسجمی است که به آموزش ارزش‌ها به‌عنوان بخش ویژه‌ای توجّه دارد و با رویکردی منسجم و حمایت قوی از برنامه‌های آموزشی در حوزه برنامه درسی آموزش ارزش‌ها موفّق‌تر از سایز کشورها ازجمله فیلیپین عمل کرده است. اگرچه در کشور فیلیپین اقدامات زیادی در زمینه آموزش ارزش‌ها صورت گرفته است و برنامه ویژه¬ای برای آموزش ارزش¬ها طراحی گردیده است لکن در عمل این برنامه با چالش¬هایی مواجه شده است ازجمله کمبود منابع، عدم تخصّص کافی و عدم حمایت کافی از سوی نهادهای آموزشی. در کشور آمریکا با همه تلاش¬های صورت‌گرفته در این کشور و مدارسی که ارزش¬ها را در دانش‌آموزان ترویج می¬کنند یک رویکرد سیستماتیکی در این زمینه دیده نمی¬شود و آموزش ارزش¬ها در مدارس به‌صورت یکپارچه انجام نمی¬شود در ایران اگرچه به نظر می‌رسد اسناد بالادستی مانند سند تحوّل بنیادین آموزش‌وپرورش و سند برنامه درسی ملی به‌خوبی تدوین شده باشند اما در عمل چالش‌هایی مانند عدم تطابق بین اهداف و واقعیت‌های آموزشی وجود دارد به‌عنوان مثال، عدم عدالت آموزشی و نابرابری‌های موجود در سیستم آموزش ایران مانع از تحقّق اهداف این سند می‌شوند.