تحلیل مکانی ـ فضایی سرمایه های معیشتی پیراشهر بیرجند

چکیده مقاله

فضاهای پیراشهری یکی از نتایج رو به تزاید رشد شهرنشینی است. این رویه، در اکثر کشورها بهویژه کشورهای درحالتوسعه و کمرشد به اپیدمی در نظام سازمانیابی فضایی تبدیلشده است؛ چراکه اکثر این فضاها بدون برنامهریزی از پیش طرحریزیشده رشد یافته است. یکی از رسالتهای خطیر نظام برنامهریزی و مدیریت توسعه فضا، تکاپو برای قاعدهمند ساختن نظام تحولات در سازمانیابی فضاهای پیراشهری و حاکمیت رویه توسعهزا در بطن این سکونتگاهها است. در راستای تحقق اهداف برنامهریزی توسعه در فضاهای پیراشهری، این تحقیق تلاش داشته تا به بررسی و تحلیل مکانی- فضایی وضعیت سرمایههای معیشتی در سکونتگاههای لبه شهر بیرجند بپردازد. نتایج نشان داد رشد ناپایداری و گسترش ناخرسندیها در اقتصاد فضای مناطق منجر به سرریزهایی از جمعیت و نیروی انسانی مستعد در پیرامون شهرها شده است و این کانونها را به محل انباشت "سرمایه انسانی کمبنیه/کمدرآمد" در مناطق جغرافیایی تبدیل نموده است. با عنایت به اینکه دارایی مالی از ضعیفترین نوع سرمایههای پنجگانه معیشتی در فضاهای پیراشهری است، منجر به ایجاد و دامن زدن به دیالکتیک ساخت و بازساخت «تله فضایی فقر» در مجاور کلانشهر منطقه (بیرجند) شده است. به لحاظ مکانی نیز، سکونتگاههای پیراشهری که هم دارای کمترین موانع طبیعی بر سرراه توسعه فیزیکی بوده و به لحاظ موقعیت قرارگیری در مجاورت راههای دسترسی اصلی بینشهری هستند، کانون جذب جمعیت مهاجر از شهر و روستاها بوده است. همچنین در این گروه از کانونهای پیراشهری، میتوان شاهد بالاترین میزان سرمایههای پنجگانه معیشتی در مقایسه با دیگر سکونتگاهها بود. در خصوص شهر بیرجند نیز اینگونه فضاهای پیراشهری عمدتاً در غرب آن تجمع یافته است