مطالعه تطبیقی آرایه درخت در قالی های صفوی و قاجار

چکیده مقاله

هنر قالیبافی از هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است که جلوهای کمنظیر از نقوش و آرایههای سنتی و تزئینی را به نمایش میگذارد. این آرایهها شامل گونههای مختلف گیاهی، جانوری، انسانی و تجریدی است. نقوش گیاهی از فراوانترین و پرتکرارترین آرایههایی است که در قالی، مورد استفاده بوده و نقش درخت بهعنوان عنصری بصری و روایی از گونههای عمده این عناصر گیاهی است که در قالیهای ادوار مختلف تاریخی نقش بسته است. در نمونه قالیهای باقیمانده از دوران صفوی تا نمونههای امروزی، درختها به شکلهای مختلف و متنوعی بافته شدهاند و باعث تنوع و بروز گونههای متفاوت در قالیهای درختی شدهاند. بررسی ویژگیهای ً در دوره صفویه و قاجار از اهداف اصلی این پژوهش است. بر این اساس پرسشهای زیر مطرح است؛ طرحهای مزین با درخت، خصوصا .1 آرایه درخت در قالی ِ های درختی دوره صفوی و قاجار دارای چه ویژگیهای ساختاری است؟ .2 آیا میتوان معیارهای مشترک و متفاوتی از نظر طرح و نقش برای قالیهای درختی صفوی و قاجار تعریف کرد؟ این مقاله به تحلیل ویژگیهای آرایه درخت در قالیهای دورهی صفوی و قاجار و شناخت وجوه اشتراک و افتراق این آرایه در دو دوره مذکور پرداخته و از این رهگذر، تغییراتی که در نقش درخت به وجود آمده را بررسی کرده است. این پژوهش به شیوه توصیفیـ تحلیلی و تطبیقی بوده و گردآوری مطالب بهصورت کتابخانهای صورت گرفته است. براساس نتایج پژوهش، مشخص شد که بهطور کلی ویژگی قالیهای درختی دوره صفویه، متأثر از هنر قالیبافی این دوران است و چهارچوب کلی هنر قالیبافی دوره صفوی حفظ شده است. پس از دوره صفویه نیز در دوره قاجار بافت قالیهای درختی با حفظ کلی ساختار قالیهای صفوی ادامه یافت. تطبیق و مقایسه گونههای صفوی و قاجار نشان از تنوع بیشتر در طرح، فرم درخت در متن قالیهای درختی قاجار دارد. همچنین در دوره قاجار، گرایش جدید طبیعتگرایی، در طرحپردازی قالی، منجر به بروز مضامین تازه و نقشمایههای متنوع در قالی ایران شده و تنوع طرح درختی را در این دوران رقم زده است.